Hostname: page-component-586b7cd67f-dlnhk Total loading time: 0 Render date: 2024-12-03T19:16:02.841Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

The great rebuilding of Amsterdam (1521–1578)

Published online by Cambridge University Press:  15 November 2018

GABRI VAN TUSSENBROEK
GABRI VAN TUSSENBROEK*
Affiliation:
Heritage Department of the Municipality of Amsterdam, Herengracht 482, 1017 ES Amsterdam, the Netherlands University of Amsterdam, Faculty of Humanities, Dept of Art History, Turfdraagsterpad 15–17, 1012 XT Amsterdam, the Netherlands
Get access Rights & Permissions [Opens in a new window]

Abstract

In 1452, approximately three-quarters of Amsterdam was destroyed by fire. Despite attempts by the city government to encourage citizens to build using brick and pan tiles, the city was mainly rebuilt with timber-framed buildings. Only in 1521 did petrification of Amsterdam's buildings gradually start to become more widespread, coinciding with an enormous increase in the total number of houses. The great rebuilding of Amsterdam led to a sustainable renewal of the housing stock, of which some houses have survived to the present day. This article investigates the reasons for the delay in building with brick, based on building archaeological research, bylaws and investigation of the 1562 tax register. It shows the mechanisms of transforming a wooden city into a brick one and reveals the effects on living conditions in the final stages of the rebuilding process in the sixteenth century.

Type
Dyos prize winner 2018
Information
Urban History , Volume 46 , Issue 3 , August 2019 , pp. 419 - 442
Copyright
Copyright © Cambridge University Press 2018 

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

Footnotes

*

I would like to thank Heidi Deneweth, Clé Lesger and Ivan Kisjes for their support during the work on this article. I would also like to thank the two anonymous peer reviewers for their supportive and helpful comments on an earlier version of this article.

References

1 Taverne, E. and Visser, I. (eds.), Stedebouw. De geschiedenis van de stad in de Nederlanden van 1500 tot heden (Nijmegen, 1993)Google Scholar; Rutte, R. and Abrahamse, J.E., Atlas of the Dutch Urban Landscape. A Millennium of Spatial Development (Bussum, 2014)Google Scholar; Rutte, R. en Vannieuwenhuyze, B., ‘Stadswording in de Lage Landen van de tiende tot vijftiende eeuw. Een overzicht aan de hand van vijfhonderd jaar ruimtelijke inrichting’, Bulletin Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 113 (2014), 113–31Google Scholar; Zweerink, K.A.-M., Ruimtelijke transformaties van de steden in het Randstadgebied (12de–20ste eeuw). Een vergelijkende analyse van de stadsplattegronden (Delft, 2017)Google Scholar. Cf. Rutte, R., ‘Historical atlases, urban monographs, and research on the spatial transformation of Dutch cities’, OverHolland, 8 (2009), 116–31Google Scholar.

2 Borger, G. et al., ‘Twaalf eeuwen ruimtelijke transformatie in het westen van Nederland in zes kaartbeelden: landschap, bewoning en infrastructuur in 800, 1200, 1500, 1700, 1900 en 2000’, OverHolland, 10/11 (2011), 5–124Google Scholar.

3 Ferragud, C. and García Marsilla, J.V., ‘The great fire of medieval Valencia (1447)’, Urban History, 43 (2016), 500–16CrossRefGoogle Scholar; De Jonge, K., ‘“Stedenbouwkundige aspecten”. Verwoesting als motor voor de beheersing van de stedelijke ruimte in de Zuidelijke Nederlanden tot in de achttiende eeuw’, in Destruction et reconstruction de villes, du moyen âge a nos jours/ Verwoesting en wederopbouw van steden, van de Middeleeuwen tot heden. Actes/ handelingen, Gemeentekrediet, historische uitgaven in 8°, 100 (Brussels, 1999), 385–409Google Scholar.

4 Schott, D., ‘Katastrophen, Krisen und städtische Resilienz: Blicke in die Stadtgeschichte’, Informationen zur Raumentwicklung, 4 (2013), 297–308Google Scholar.

5 Körner, M. (ed.), Stadtzerstörung und Wiederaufbau. Schlussbericht / Destruction and Reconstruction of Towns. Final Report / Destruction et reconstruction des villes. Rapport final (Bern, Stuttgart and Vienna, 2000), 80Google Scholar.

6 Slater, T.R. and Pinto, S.M.G. (eds.), Building Regulations and Urban Form, 1200–1900 (London and New York, 2018)Google Scholar.

7 van Tussenbroek, G., ‘Timber-framed town houses in the northern Netherlands before 1600: construction and geographical distribution’, Vernacular Architecture, 48 (2017), 44–62CrossRefGoogle Scholar.

8 Deneweth, H., ‘Building regulations and urban development in Antwerp and Bruges, 1200–1700’, in Slater and Pinto (eds.), Building Regulations, 115–38CrossRefGoogle Scholar.

9 de Meyer, G.M. and van den Elzen, E.W.F., De verstening van Deventer. Huizen en mensen in de 14e eeuw (Groningen, 1982), 2Google Scholar.

10 Meischke, R., ‘Huizen en keuren’, in Meischke, R., De gotische bouwtraditie. Studies over opdrachtgevers en bouwmeesters in de Nederlanden (Amersfoort, 1988), 208–62Google Scholar, at 240; Tijs, R., Tot Cieraet deser Stadt. Bouwtrant en bouwbeleid te Antwerpen van de middeleeuwen tot heden. Een cultuurhistorische studie over de bouwtrant en de ontwikkeling van het stedebouwkundig beleid te Antwerpen van de 13de tot de 20ste eeuw (Antwerp, 1993), 100Google Scholar.

11 Tijs, Tot Cieraet deser Stadt, 100.

12 Speet, B., ‘Verstening, verdichting en vergroting’, in Carasso-Kok, M. (ed.), Geschiedenis van Amsterdam tot 1578. Een stad uit het niets (Amsterdam, 2004), 74–107Google Scholar, at 88.

13 Breen, J.C., ‘Topographische geschiedenis van den Dam te Amsterdam’, Jaarboek Amstelodamum, 7 (1909), 99–196Google Scholar, at 113; Sterck, J.F.M., De Heilige Stede in de geschiedenis van Amsterdam (Amsterdam, 1928), 180Google Scholar; and Bessem, R., Oorkondenboek van het Karthuizerklooster St.-Andries-ter-Zaliger-Haven bij Amsterdam (1352) 1392–1579 (1583) (Amsterdam, 1997)Google Scholar, no. 422, 435, 437, 440, 441, 442, 443, 444, 445.

14 Dröge, J., ‘Bauvorschrift, Versteinerung und Subvention. Das Leidener “Ontwerpkeurboek” von 1607 als Quelle für die Baugeschichte’, in Arbeitskreis für Hausforschung (ed.), Hausbau in Holland. Baugeschichte und Stadtentwicklung, Jahrbuch für Hausforschung 61 (Marburg, 2010), 267–76Google Scholar, at 271.

15 Wagenaar, J., Amsterdam in zyne opkomst, aanwas, geschiedenissen, voorregten, koophandel, gebouwen, kerkenstaat, schoolen, schutterye, gilden en regeeringe, Part I (Amsterdam, 1760), 35–6Google Scholar; Breen, J.C., ‘De verordeningen op het bouwen te Amsterdam, vóór de negentiende eeuw’, Jaarboek Amstelodamum, 6 (1908), 109–48Google Scholar, at 112.

16 Breen, J.C., Rechtsbronnen der stad Amsterdam. Werken der Vereeniging tot uitgave der bronnen van het oude vaderlandsche recht, second series, no. 4 (’s-Gravenhage, 1902), 49Google Scholar.

17 Cf. van Tussenbroek, G., ‘Dendrochronologisch onderzoek in Amsterdam (1490–1790). Bouwhout als materiële bron’, Stadsgeschiedenis, 4 (2009), 135–65Google Scholar; van Tussenbroek, G., Historisch hout in Amsterdamse monumenten, Dendrochronologie, houthandel, toepassing, Publicatiereeks Amsterdamse Monumenten 3 (Amsterdam, 2012)Google Scholar.

18 Breen, Rechtsbronnen, 49.

19 Breen, ‘De verordeningen’, 113, 115; cf. Breen, Rechtsbronnen, 413, 421–3.

20 Breen, Rechtsbronnen, 52, 128, 186, 251; and Breen, ‘De verordeningen’, 113.

21 van Tussenbroek, G. and Derksen, D., ‘Oudste huis van Amsterdam ontdekt. Meer dan vijf eeuwen in de Warmoesstraat’, Ons Amsterdam, 64 (2012), 452–7Google Scholar.

22 Cf. van Tussenbroek, G., ‘De datering van het Houten Huys op het Begijnhof. Nieuwe gegevens over het “oudste huis” van Amsterdam’, Maandblad Amstelodamum, 97 (2010), 150–4Google Scholar.

23 Enqueste ende informatie upt stuck van der reductie ende reformatie van den schiltaelen, voertijts getaxeert ende gestelt geweest over de landen van Hollant ende Vrieslant gedaen in den jaere MCCCCXCIIII, uitgegeven van wege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (Leiden, 1876), 118.

24 Informacie up den staet faculteyt ende gelegentheuyt van de steden ende dorpen van Hollant ende Vrieslant om daernae te reguleren de nyeuwe schiltaele gedaen in den jaere mdxiv, uitgegeven van wege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (Leiden, 1866), 180–1.

25 H. Kaptein, ‘Poort van Holland. De economische ontwikkeling 1200–1578’, in Carasso-Kok (ed.), Geschiedenis van Amsterdam, 109–73, at 150–1.

26 Noordkerk, H., Handvesten; ofte privilegiën, octroyen en willekeuren; mitsgaders costuimen, ordonnantiën, en handelingen der stad Amstelredam, 2 vols. (Amsterdam, 1748), 978Google Scholar.

27 Ibid., 978–9.

28 Ibid., 978–9.

29 Breen, ‘De verordeningen’, 116–22; J.G. van Dillen, Bronnen tot de geschiedenis van het bedrijfsleven en het gildewezen van Amsterdam, vol. I: 1512–1611, Rijks Geschiedkundige Publicatiën 69 (’s-Gravenhage 1929), 91–3, no. 178. Cf. ibid., 104, no. 197.

30 Breen, ‘De verordeningen’, 116.

31 Ibid., 117.

32 Ibid., 118.

33 Breen, ‘De verordeningen’, 117; Noordkerk, Handvesten, 980.

34 van Tussenbroek, G., ‘Bouwregelgeving en toezicht in de Amsterdamse bouwpraktijk volgens het register van de rooimeesters (1532–1578)’, Jaarboek Amstelodamum, 108 (2016), 138–63Google Scholar.

35 Breen, ‘De verordeningen’, 118.

36 Stadsarchief Amsterdam (SAA), Archief van de Burgemeesters (5023), inv.nr. 1 (Groot Memoriaal), fol. 309v.

37 SAA 5023 (Groot Memoriaal 2), fol. 11. Cf. Breen, ‘De verordeningen’, 126.

38 Not all the modifications were registered by far. 567 have been recorded between 1532 and 1578. Van Tussenbroek, ‘Bouwregelgeving en toezicht’, 142.

39 Ter Gouw, J., Geschiedenis van Amsterdam, vol. III (Amsterdam, 1881), 209Google Scholar.

40 Zantkuijl, H.J., ‘De kaart van Cornelis Antoniszoon als informatiebron voor de studie van het Amsterdamse woonhuis’, Maandblad Amstelodamum, 61 (1974), 6–11Google Scholar, at 10.

41 Ibid., 11. Cf. Lesger, C., Huur en conjunctuur. De woningmarkt in Amsterdam, 1550–1850 (Amsterdam, 1986), 42Google Scholar. The number of parcels in the medieval city on the cadastral map of 1832 is 6.076.

42 Lesger, Huur en conjunctuur, 31.

43 Soltow, L. and Luiten van Zanden, J., Income and Wealth Inequality in the Netherlands 16th–20th Century (Amsterdam, 1998), 29Google Scholar. Increasing prices were also seen in Antwerp. P. Maclot, ‘The status of stone. Urban identity and the typological discourse of private houses in the city of Antwerp during the long sixteenth century’, Leuven University Ph.D. thesis, 2014, 84.

44 Lesger, Huur en conjunctuur, 65.

45 Ibid., 38, 42–4.

46 Verhey, J.W., ‘Warmoesstraat, Nieuwendijk en Damrak in het midden van de zestiende eeuw’, in Jonker, M., Noordegraaf, L. and Wagenaar, M. (eds.), Van stadskern tot stadsgewest. Stedebouwkundige geschiedenis van Amsterdam (Amsterdam, 1984), 63–87Google Scholar, at 78.

47 SAA, Archief van het Stadsfabriekambt en Stadswerken en -gebouwen (5040), inv.nr. 743 (Rooimeestersboek), fol. 24.

48 van Iterson, P.D.J. and van der Laan, P.H.J., Resoluties van de vroedschap van Amsterdam 1490–1550 (Amsterdam, 1986), 82Google Scholar; Van Dillen, Bronnen tot de geschiedenis van het bedrijfsleven, 196, nos. 338 and 339, 233, no. 402, 375, no. 595; van der Laan, P.H.J. and Bessem, R., Resoluties van de vroedschap van Amsterdam 1551–1565 (Hilversum, 2008), 61Google Scholar.

49 Van Iterson and Van der Laan, Resoluties van de vroedschap, 56; Van der Laan and Bessem, Resoluties van de vroedschap van Amsterdam 1551–1565, 83, 202, 212 and 247.

50 Ter Gouw, Geschiedenis van Amsterdam, vol. III, 269; Breen, ‘Topographische geschiedenis’, 112; Speet, ‘Verstening, verdichting en vergroting’, 93.

51 Breen, ‘Topographische geschiedenis’, 114–17. Cf. Van Iterson and Van der Laan, Resoluties van de vroedschap, 28; and van Tussenbroek, G., ‘Voor de grote uitleg. Stedelijke transformatie en huisbouw in Amsterdam, 1452–1578’, Stadsgeschiedenis, 10 (2015), 1–23Google Scholar, at 11–18.

52 Van Iterson and Van der Laan, Resoluties van de vroedschap, 43–4, 94, 163.

53 Ter Gouw, J., Geschiedenis van Amsterdam, vol. IV (Amsterdam, 1884), 487Google Scholar; Van Dillen, Bronnen tot de geschiedenis van het bedrijfsleven, xxv; Abrahamse, J.E., De grote uitleg van Amsterdam. Stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw (Bussum, 2010), 12Google Scholar. Buildings outside the city walls are recorded in Nationaal Archief (NA), Archief van de Staten van Holland voor 1572, inv.nr. 1206, kohier van de tiende penning te Amsterdam 1562, fols. 1–55.

54 Speet, ‘Verstening, verdichting en vergroting’, 93; Kaptein, ‘Poort van Holland’, 157–73.

55 Cf. Brouwer Ancher, A.J.M. and Breen, J.C., ‘De doleantie van een deel der burgerij van Amsterdam tegen den magistraat dier stad in 1564 en 1565’, Bijdragen en mededeelingen van het Historisch Genootschap, 24 (1903), 59–200Google Scholar.

56 Deneweth, ‘Building regulations’, 119.

57 NA, Archief van de Staten van Holland, inv.nr. 1206.

58 Soltow and Van Zanden, Income and Wealth Inequality, 29.

59 NA, Archief van de Staten van Holland, inv.nr. 1206, fol. 245r–v.

60 SAA, Archief van Burgemeesters: stukken betreffende verscheidene onderwerpen (5028), inv.nr. 550, ‘Kohier van de verhuring van de huizen van fugitieven, geconfisceert in Amsterdam, 1568–1569’ (kohier van de verhuring), [1569], fol. 13r–v.

61 SAA 5028, inv.nr. 550 (Kohier van de verhuring), [1569], fol. 10v.

62 SAA 5028, inv.nr. 550 (Kohier van de verhuring), fol. 8.

63 Cf. de Mare, H., ‘Domesticity in dispute. A reconsideration of sources’, in Cieraad, I. (ed.), At Home. An Anthropology of Domestic Space (New York, 1999), 13–30Google Scholar.

64 SAA 5028, inv.nr. 549 (Annotatiën van de goederen), fols. 2v–6.

65 Based on NA, Archief van de Staten van Holland voor 1572, inv.nr. 1206, kohier van de tiende penning te Amsterdam 1562 (N = 5271).

66 Lesger, C. and van Leeuwen, M.H.D., ‘Residential segregation from the sixteenth to the nineteenth century: evidence from the Netherlands’, Journal of Interdisciplinary History, 42 (2012), 333–69CrossRefGoogle ScholarPubMed, at 339.

67 Lesger, Huur en conjunctuur, 42.

68 Soltow and Van Zanden, Income and Wealth Inequality, 30.

69 Ibid., 41.

70 Cf. Kuijpers, E., Migrantenstad. Immigratie en sociale verhoudingen in 17e- eeuws Amsterdam, Amsterdamse Historische Reeks, Grote serie XXXI (Amsterdam, 2005)Google Scholar.