Hostname: page-component-cd9895bd7-lnqnp Total loading time: 0 Render date: 2024-12-25T04:15:26.688Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

The age and origin of the Gelderse IJssel

Published online by Cambridge University Press:  01 April 2016

B. Makaske ,
G.J. Maas  and
D.G. van Smeerdijk
B. Makaske*
Affiliation:
Alterra, Wageningen University and Research Centre, P.O. Box 47, 6700 AA Wageningen, the Netherlands
G.J. Maas
Affiliation:
Alterra, Wageningen University and Research Centre, P.O. Box 47, 6700 AA Wageningen, the Netherlands
D.G. van Smeerdijk
Affiliation:
BIAX Consult, Hogendijk 134, 1506 AL Zaandam, the Netherlands
*
1Corresponding author. Email:[email protected]

Abstract

Core share and HTML view are not available for this content. However, as you have access to this content, a full PDF is available via the ‘Save PDF’ action button.

The Gelderse IJssel is the third major distributary of the Rhine in the Netherlands and diverts on average ~15% of the Rhine discharge northward. Historic trading cities are located on the Gelderse IJssel and flourished in the late Middle Ages. Little is known about this river in the early Middle Ages and before, and there is considerable debate on the age and origin of the Gelderse IJssel as a Rhine distributary. A small river draining the surrounding Pleistocene uplands must have been present in the IJssel valley during most of the Holocene, but very diverse opinions exist as to when this local river became connected to the Rhine system (and thereby to a vast hinterland), and whether this was human induced or a natural process. We collected new AMS radiocarbon evidence on the timing of beginning overbank sedimentation along the lower reach of the Gelderse IJssel. Our data indicate onset of overbank sedimentation at about 950 AD in this reach. We attribute this environmental change to the establishment of a connection between the precursor of the IJssel and the Rhine system by avulsion. Analysis of previous conventional radiocarbon dates from the upper IJssel floodplain yields that this avulsion may have started ~600 AD. Our results contradict earlier suppositions, based on interpretation of archaeological data and historical accounts, that the Gelderse IJssel is much older and originated as a canal, dug under supervision of the Roman general Drusus.

Keywords

avulsionDrususGelderse IJsseloverbank depositsRhineradiocarbon age determination
Type
Research Article
Information
Netherlands Journal of Geosciences , Volume 87 , Issue 4 , December 2008 , pp. 323 - 337
Copyright
Copyright © Stichting Netherlands Journal of Geosciences 2008

References

Berendsen, H.J.A., 1982. De genese van het landschap in net zuiden van de Provincie Utrecht, een fysisch-geografische Studie. Utrechtse Geografische Studies 25: 259 pp.Google Scholar
Berendsen, H.J.A., 1990. River courses in the Central Netherlands during the Roman Period. Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 40: 243–249.Google Scholar
Berendsen, H.J.A., & Stouthamer, E., 2000. Late Weichselian and Holocene palaeogeography of the Rhine-Meuse delta, the Netherlands. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 161: 311–335.Google Scholar
Berendsen, H.J.A. & Stouthamer, E., 2001. Palaeogeographic development of the Rhine-Meuse delta. The Netherlands. Van Gorcum (Assen): 268 pp.Google Scholar
Berendsen, H.J.A., Hoek, W.Z. & Schorn, E.A., 1995. Late Weichselian and Holocene river channel changes of the rivers Rhine and Meuse in the Netherlands (Land van Maas en Waal). Paläoklimaforschung/Palaeoclimate Research 14: 151–171.Google Scholar
Bos, J.A.A., Van Geel, B., Groenewoudt, B.J. & Lauwerier, R.C.G.M., 2005. Early Holocene environmental change, the presence and disappearance of early Mesolithic habitation near Zutphen (the Netherlands). Vegetation History and Archaeobotany 15: 27–43.Google Scholar
Busschers, F.S., Kasse, C., Van Balen, R.T., Vandenberghe, J., Cohen, K.M., Weerts, H.J.T., Wallinga, J., Johns, C., Cleveringa, P. & Bunnik, F.P.M., 2007. Late Pleistocene evolution of the Rhine-Meuse system in the southern North Sea basin: imprints of climate change, sea level oscillation and glacioisostacy. Quaternary Science Reviews 26, pp. 3216–3248.Google Scholar
Cohen, K.M., 2003. Differential subsidence within a coastal prism; Late-Glacial- Holocene tectonics in the Rhine-Meuse delta, the Netherlands. Nederlandse Geografische Studies 316: 172 pp.Google Scholar
Cohen, K.M. & Lodder, Q.J., 2007. Paleogeografie en veiligheid tegen overstromen; de bruikbaarheid van inzichten in de ontwikkeling van de Nederlandse delta in de laatste 5000 jaar voor het kwantitatief begrenzen van overstromingsmagnitudes en -frequenties. RWS RIZA rapport 2007.016,Rijkswaterstaat RIZA (Lelystad): 80 pp.Google Scholar
De Bakker, H. & Schelling, J., 1966. Systeem van bodemclassificatie voor Nederland; de hogere niveaus. Pudoc (Wageningen), 217 pp.Google Scholar
De Boer, Th.A. & Pons, L.J., 1960. Bodem en grasland in de Vijfheerenlanden. Verslagen van landbouwkundige onderzoekingen 66.6, Pudoc (Wageningen): 72 pp.Google Scholar
Ente, P.J., 1971. Sedimentary geology of the Holocene in Lake IJssel region. Geologie en Mijnbouw 50: 373–382.Google Scholar
Ente, P.J., 1973-1974. De IJsseldelta. Kamper Almanak (Kampen): 137–164.Google Scholar
Eilander, D.A. & Heijink, W., 1990. Bodemkaart van Nederland, schaal 1 : 50.000; toelichting bij de kaartbladen 20 West Lelystad (gedeeltelijk), 20 Oost Lelystad en 21 West Zwolle. Staring Centrum (Wageningen): 165 pp.Google Scholar
Farrell, K.M., 2001. Geomorphology, facies architecture, and high-resolution, non-marine sequence stratigraphy in avulsion deposits, Cumberland Marshes, Saskatchewan. Sedimentary Geology 139: 93–150.Google Scholar
Gouw, M.J.P. & Erkens, G., 2007. Architecture of the Holocene Rhine-Meuse delta (the Netherlands); a result of changing external controls. Netherlands Journal of Geosciences - Geologie en Mijnbouw 86: 23–54.Google Scholar
Hamming, C., Knibbe, M. & Maarleveld, G.C., 1965. Afzettingen van de IJssel, nabij Zwolle. Boor en Spade 14: 88–103.Google Scholar
Harbers, P. & Mulder, J.R., 1981. Een poging tot reconstructie van het Rijnstelsel in het oostelijk rivierengebied tijdens het Holoceen, in het bijzonder de Romeinse tijd. K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift 15: 404–421.Google Scholar
Kooistra, M.J., Kooistra, L.I., Van Rijn, P. & Sass-Klaassen, U., 2006. Woodlands of the past; the excavation of wetland woods at Zwolle-Stadshagen (the Netherlands): reconstruction of the wetland wood in its environmental context. Netherlands Journal of Geosciences - Geologie en Mijnbouw 85: 37–60.Google Scholar
Koomen, A.J.M. & Maas, G.J., 2004. Geomorfologische Kaart Nederland (GKN); achtergronddocument bij het landsdekkende digitale bestand. Alterrarapport 1039, Alterra (Wageningen): 38 pp.Google Scholar
lanting, J.N. & Mook, W.G., 1977. The pre- and protohistory of the Netherlands in terms of radiocarbon dates. (Groningen): 247 pp.Google Scholar
Makaske, B., 2001. Anastomosing rivers: a review of their classification, origin and sedimentary products. Earth-Science Reviews 53: 149–196.Google Scholar
Makaske, B., Berendsen, H.J.A. & Van Ree, M.H.M., 2007. Middle Holocene avulsion-belt deposits in the central Rhine-Meuse delta, the Netherlands. Journal of Sedimentary Research 77: 110–123.Google Scholar
Nederlands Normalisatie-instituut, 1989. NEN 5104: Geotechniek; classificatie van onverharde grondmonsters. Nederlands Normalisatie-instituut (Delft): 23 pp.Google Scholar
Poelman, J.N.B., 1981a. De gracht van Drusus? Westerheem 30: 20–23.Google Scholar
Poelman, J.N.B., 1981b. Facta non fabula. Westerheem 30: 173–176.Google Scholar
Poelman, J.N.B. & Harbers, P., 1966. Heeft Lathum altijd aan de rechter IJsseloever gelegen? Boor en Spade 15: 128–130.Google Scholar
Pons, L.J., 1953. De bodemgesteldheid van een gedeelte van de Lijmers (het binnendijkse land van de gem. Westervoort, Duiven (ged.) en Zevenaar (ged.)). Rapport 343, Stichting voor Bodemkartering (Wageningen): 58 pp.Google Scholar
Pons, L.J., 1957. De geologie, de bodemvorming en waterstaatkundige ontwikkeling van het Land van Maas en Waal en een gedeelte van het Rijk van Nijmegen. Mededelingen van de Stichting voor Bodemkartering, Bodemkundige Studies 3, Stichting voor Bodemkartering (Wageningen): 156 pp.Google Scholar
Sass-Klaassen, U. & Hanraets, E., 2006. Woodlands of the past; the excavation of wetland woods at Zwolle-Stadshagen (the Netherlands): growth pattern and population dynamics of oak and ash. Netherlands Journal of Geosciences - Geologie en Mijnbouw 85: 61–71.Google Scholar
Slingerland, R. & Smith, N.D., 1998. Necessary conditions for a meanderingriver avulsion. Geology 26: 435–438.2.3.CO;2>CrossRefGoogle Scholar
Smith, N.D., Cross, T.A., Dufficy, J.P., & Clough, S.R., 1989. Anatomy of an avulsion. Sedimentology 36: 1–23.Google Scholar
Stiboka, 1966. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000; toelichting bij kaartblad 27 Oost Hattem. Stichting voor Bodemkartering (Wageningen): 126 pp.Google Scholar
Stiboka, 1975. Bodemkaart van Nederland, schaal 1 : 50.000; toelichting bij de kaartbladen 40 West Arnhem en 40 Oost Arnhem. Stichting voor Bodemkartering (Wageningen): 197 pp.Google Scholar
Stouthamer, E. & Berendsen, H.J.A., 2000. Factors controlling the Holocene avulsion history of the Rhine-Meuse delta (the Netherlands). Journal of Sedimentary Research 70: 1051–1064.Google Scholar
Teunissen, D., 1975. De wordingsgeschiedenis van het natuurlijke landschap van de Duffelt. Numaga 22: 79–94.Google Scholar
Teunissen, D., 1980. Enkele gebeurtenissen uit het leven van de Romeinse veldheer Dmsus in het licht van enige nieuwe geologische gegevens uit oostelijk Gelderland. Westerheem 29: 321–334.Google Scholar
Teunissen, D., 1981. Nogmaals Dmsus. Westerheem 30: 167–168 pp.Google Scholar
Teunissen, D., 1988. De bewoningsgeschiedenis van Nijmegen en omgeving, haar relatie tot de landschapsbouw en haar weerspiegeling in palynologische gegevens. Mededelingen van de Afdeling Biogeologie van de Sectie Biologie van de Katholieke Universiteit van Nijmegen 15: 108 pp.Google Scholar
Teunissen, D., 1990. Palynologisch onderzoek in het oostelijk rivierengebied: een overzicht. Mededelingen van de Afdeling Biogeologie van de Sectie Biologie van de Katholieke Universiteit van Nijmegen 16: 161 pp.Google Scholar
Tömqvist, T.E., 1993. Fluvial sedimentary geology and chronology of the Holocene Rhine-Meuse delta, the Netherlands. Nederlandse Geografische Studies 166: 169 pp.Google Scholar
Tömqvist, T.E. & Bierkens, M.P.F., 1994. How smooth should curves be for calibration of radiocarbon ages? Radiocarbon 36: 11–26.Google Scholar
Tömqvist, T.E., De Jong, A.F.M., Oosterbaan, W.A. & Van der Borg, K., 1992. Accurate dating of organic deposits by AMS 14C measurement of macrofossils. Radiocarbon 34: 566–577.Google Scholar
Van de Meene, E.A., 1977. Toelichtingen bij de geologische kaart van Nederland schaal 1 : 50.000; blad Arnhem Oost (400). Rijks Geologische Dienst (Haarlem): 147 pp.Google Scholar
Van de Meene, E.A., 1979. Het ontstaan van de Geldersche IJssel. K.N.A.G. Geogiafisch Tijdschrift 13: 202–210.Google Scholar
Van der Plichi, J., 1993. The Groningen radiocarbon calibration program. Radiocarbon 35: 231–237.Google Scholar
Van Heerd, R.M., Kuijlaars, E.A.C., Teeuw, M.P. & Van ’t Zand, R.J., 2000. Productspecificatie AHN 2000. Rapport MDTGM 2000.13, Rijkswaterstaat, Adviesdienst Geo-informatie en ICT (Delft): 22 pp.Google Scholar
Verbraeck, A., 1990. De Rijn aan het einde van de laatste ijstijd: de vorming van de jongste afzettingen van de Formatie van Kreftenheye. K.N.A.G. Geografisch Tijdschrift 23: 328–339.Google Scholar
Vogel, J.C. & Waterbolk, H.T., 1972. Groningen radiocarbon dates X. Radiocarbon 14: 6–110.Google Scholar
Westerhoff, W.E., Wong, T.E. & De Mulder, E.F.J., 2003. Opbouw van de ondergrond. In: De Mulder, E.F.J., Geluk, M.C., Ritsema, I.L., Westerhoff, W.E. & Wong, Th.E. (eds): De ondergrond van Nederland. Wolters-Noordhoff (Groningen/Houten): 247–352.Google Scholar
Willems, W.J.H., 1980. Arnhem - Meinerswijk: een nieuw castellum aan de Rijn. Westerheem 29: 334–348.Google Scholar
Willems, W.J.H., 1981. Over een fossa, een castra en een tabula. Westerheem 30: 168–171.Google Scholar
Willems, W.J.H., 1986. Romans and Batavians; a regional study in the Dutch eastern river area. PhD thesis, University of Amsterdam (Amsterdam): 491 pp.Google Scholar