No CrossRef data available.
We use cookies to distinguish you from other users and to provide you with a better experience on our websites. Close this message to accept cookies or find out how to manage your cookie settings.
We use cookies to distinguish you from other users and to provide you with a better experience on our websites. Close this message to accept cookies or find out how to manage your cookie settings.
Published online by Cambridge University Press: 15 May 2017
The Royal Asiatic Society's manuscript of the Chronicle [«Գաւազանա գիրք»] of Georg Khubov: a unique source of Armenian political aspirations for independence in the 18 th and first half of the 19th century. (RAS. Arm. Ms. no.2)
A. G. Ellis was the grandson of Sir Henry Ellis, who entered the British Museum in 1883, retired in 1909 and died in 1942, as scholar in the Semitic languages. His catalogue of the Arabic manuscripts in the British Museum is spoken of as “ a monument of sound learning”. He also catalogued the Armenian collections of the University Library Cambridge, 4th October,1926 (unpublished).
2 This is a reference to Yarut'iwn Kurdian's article « Նորագիւտ նիւթեր Պռօշեանց կամ Խաղբակեանց մասին» (Newly found material on the Prosheants’ and Khaghbakeants families),’ Bazmavep (April-May, 1956), pp. 101-106.
3 The two above sections beginning with « Որոց ամենից. . .» and « Նաեւ ոˈրքան կայսերք. . .» are not recorded by Y Kurdian, Ibid nor by L. Melik'set’ – Bek, « Գեորգ Մելիքսեդելյան Խուբովը (1762-1829) եվ նրա «Գավազանագրքի» ակրոստիքոս-ներբողյանը» Banber Hayastani Arkhivneri 2(1963), pp. 101-109.
4 The predicate ‘crowned by the emperor’ is a reference to Catholicos Ep'rem I Jorageghtsi being honoured by Tsar Alexander I with the First Order of St Anna on 20th August 1809 in the presence of Prince Hovakim Lazarian. See Valeri T'unyan, ‘Ep'rem I Jorageghts'I (1809-1830) in Հայ Եկեղեցական Հանրագիտարան Պրակ Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսներ, (St Ejmiatsin, 2008), pp. 82-84.
5 Kurdian, Y in his Bazmavep description of the said manuscript makes no attempt to decipher the colophons on fols Բ-Գ [ ii-iii] .
6 The Septuagint (Եօթանասնից) Era of the Creation began in 5200 bc; the Armenians generally reckoned as its starting point the year 5198 bc. For instance, the scribe Grigor completed a Gospel “ 6,430 years after the expulsion of Adam from Paradise[ that is, 6430-5200=ad.1220 See Vrej Nersessian, ‘The various dating systems employed by Armenian scribes in the colophons of manuscripts’, Semitica et Classica, viii (2015), pp. 199-210.
7 Cf. Khorenats'i, Moses, History of the Armenians, Book I Genealogy of Greater Armenia, Translation and commentary on the Literary sources by Robert W .Thomson, (Cambridge Mass., 1978), pp. 65–125 Google Scholar.
8 Karapet Astuadsatrian, prince of Astapat ( Vaspurakan) went to Tabriz, converted to Islam collabrated with Heydar Khan committing unspeakable evils to the inhabitants of Astapat. He was executed by the people in 1751. See Tchamtcian, Mik'ayel,Պատմութիւն Հայոց, (Venice, 1786), iii, pp. 848–854 Google Scholar, Acharyan, Hr., Հայոց Անձնանունների Բառարան, (Erevan, 1944), ii, p. 612 Google Scholar.
9 Shahnazar Melik' was a prince from Artsakh, who assassinated his brother and family and took over the Varand. For this action the remaining four melik's of Gharabagh revolted against him. In 1752 he built the fortress of Shoush and waged war against the Turks and his rivals for twenty years. He died in 1791. To remedy his ill works against his people he began building the famous fortress of Amaras, the completion of which he did not live to see. See H. Acharyan, Ibid, iv, pp. 126-127.
10 Oshin son of Smbat sparapet (d.1307) brother of Het'um, Kostandin and Levon in 1269 succeeded his brother Levon as Contestable (‘master of the royal horses’) in 1279 and the same time was «սէնէհջայլ ամենայն Հայոց»(Senator of All Armenians’) from 1277 until his death in1307. «Սենեշալ, սինջալ, սենեշալ, սինէգալն» is derived from siniscales(lat),siniscalo (itl).senescal (fr.) and ‘Contestable’ (itl),’conestable’(fr.) qontostabl (syr.) meaning ‘master of the royal horses’ or ‘equerry. See Hr.Acharyan, Հայոց Անձնանունների Բառարան, Ibid., v, p. 239; Հայերեն Արմատական Բառարան, Ibid., iv, p. 216 and i, p. 595. Both terms entered into the Armenian language during the Cilician period (1080-1393). Oshin who is the recipient of a manuscript copied in 1289 calls himself «Ես Աւշին սէնէհջալս ամենայն Հայոց՝որդի բարեպաշտ իշխանաց իշխանին պարոն Սմբատ Գուդուստապլին Հայոց» in A.S.Mat'evosyan, Հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ ԺԳ դար, (Erevan, 1984), p. 630.
11 Abas I Bagratid king (930-954) brother of Ashot II called Erkat' (d.929 or 930).
12 For detailed analysis see set’-Bek, L. Melik’, «Գեորգ Մելքիսեդեկյան Խուբով « Նյութեր եւ նոթեր», Teghekagir Haykakan SSR gitut'yunneri akademiayi 2(1950), pp. 55–84 Google Scholar; for some published examples See « «Ողբ Գէորգայ Իշխանի Խուբով Մելիքսեդեկեան ի վրդովունսն Հայաստանի ողբալով ոգեալ», Ararat, Ejmiadsin 8(1868), p. 115.
13 Melik'set’-Bek, L «Գեորգ Մելքիսեդեկյան Խուբովը(1762-1828) եվ նրա «Գավազանագրքի» ակրոստի- քոս - ներբողյանը» Banber Erevani Hamalsarani,2 (1963), pp. 104-108.
14 Armenian historians, chroniclers and scribes provide dates according to several eras. The dates in the Chronicle are according to the Yabetakan Era and the Great Armenian era:2263 +551AE = 1814.see Abrahamyan, A.G., Հայ գրի եվ գրչության պատմություն ( Erevan, 1959), pp. 266–268 Google Scholar; Nersessian, Vrej, ‘The dating systems used by scribes in colophons of Armenian manuscripts’ a lecture delivered at the conference on ‘Comparative codicology, 9th -10th centuries AD’, BYU, London Centre, Friday 31st October 2014, published in Semitica et Classica 8, 2015, pp.199–210 CrossRefGoogle Scholar.
15 For the careers of Catholicos Simeon I Erevantsi (1763-1780) and Ep'rem I Jorageghtsi (1809-1830) see Ormanian, M., Ազգապատում (Beirut, 1960), ii, Bk. 3, pp. 3019–3136 and(Beirut,1961) iii, Bk.1, pp. 3377-3626Google Scholar; Giwt khn Aghaneants, Դիւան Հայոց Պատմութեան Գ. Սիմէոն կաթողիկոսի Յիշատակարանը կենսագրու- թեամբ եւ յաւէլուածներով ու ծանօթագրութիւններով (Tiflis,1894),ա-ճղե+847pp. The Archbishop who authorises the publication of the work is Yovhannes Garnakereants who was primate of the Armenian Diocese Russia from 1812-1829 as successor to Ep'rem who held the position from 1800-1809.
16 Լ.Մելիքսեթ-Բեկ, «Ցուցակ հայերեն ձեռագրաց Վրաստանի Կենտրոնական Պատմական Արխիվի», Banber Matenadarani 4(1958),No49[=705], pp. 414-416.
17 Y. K'iwrtian[Kurdian], «Նորագիւտ նիւթեր Պռօշեանց կամ Խաղբակեանց մասին», Bazmavep (1956), pp. 101-106.
18 Vardanyan, G. Ter, « Գեորգ Խուբովի նորահայտ երկը իբրեվ XVIII-XIX դարերի Հայաստանի եվ Հայ-Ռուսական հարաբերությունների պատմության սկզբնաղբյուր», Banber Matenadarani 13 (1980), p. 194 Google Scholar.
19 Opisanie dostopamyatnikh proisshestvii v Armenii. . .Simeonova (1778g.) do 1809 goda. Sotchinenie Knyazya Egora Khubova. . .Iosif Ioannesov. . . Sankt-Peterburge, 1811g. (Saint Petersburg, 1811).
20 In the 18th century among the new Armenian colonies of Russia, one of the newest was Ghzlar, with its cluster of Armenian villages dating back to 1736, populated mainly by retired Armenian military personal from the Russian army. By the end of the century the Armenian presence in Ghzlar according to Minas Bzhshkian who visited the place in 1820 had increased threefold « Տունք հայոց աւելի են քան զհազար».. See Bzhshkian, Minas, «Ճանապարհորդութիւն ի Լէհաստան եւ յայլ կողմանս բնակեալս ի Հայկազանց սերելոց ի նախնեաց Անի քաղաքին» (Venice, 1830), p. 404 Google Scholar.
21 Hakobyan, P. H., Արեւելյան Հայաստանի Ռուսաստանին միանալու արձագանքները հայ գրականության մեջ: Բնագրերի պատրաստումը, ներածությունը եւ ծանօթագրությունները (Erevan, 1978), pp. 8–10 Google Scholar.
22 Khatchatryan, H., Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, (Erevan, 1979), v, p.9Google Scholar.
23 Giwt khn. Aghaneants, Դիւան Հայոց Պատմութեան, Ibid., pp. 43-61.
24 Pubished in the official monthly of the See of Holy Ejmiadsin Ararat (1868), p. 115; Matenadaran MS. no.491; Giwt khn. Aghaneants, Դիւան Հայոց Պատմութեան Գ.Սիմէոն կաթողիկոսի Յիշատակարանը, կենսագրութիւնը եւ յաւելուծներով ու ծանօթութիւններով հրատարակեց Գիւտ քահանայ Աղա նեամց, (Tiflis, 1894), pp. ԽԳ-ԿԱ[43-61].
25 «Պատմութիւն ժամանակագրական զկաթողիկոսաց ցվերջին աւուրս Եփրեմայ սկսեալ ի Ղազարէ վերջնոյ» See Giwt khn Aghaneants Ibid, iii, p.ԿԵ( 45) note 27 and p.126, note 37. The period covered is from the Catholicate of Ghazar I Jahketsi incumbancy from 1737-1751 to the death of Ep'rem I in 1830.
26 None of the Bibliographies have a record of this publication. Ghazikian, Arsen in Հայկական Նոր Մաենագիտութիւն եւ Հանրագիտարան Հայ Կեանքի, (Venice, 1909), p. 1180 Google Scholar under Khubov lists only «Ողբ ի վրդովանսն Հայաստանի ողբալով ոգեալ» published in Ararat (1868) while Hayk Davt'yan in Հայ գիրքը 1801-1850 թվականներին, (Erevan, 1967), under the name Iosif Ioannesov, Archbishop, who was the owner of the Armenian press in St Petersburg lists three titles (entries 156, 167,544) none of which allude to the Chronicle which according to the above inscription was accepted and recommended for publication by the archbishop.
27 N. Karameants, «Ցուցակ Պեռլինի արքայական մատենադարանի հայ ձեռագրաց»Bazmavep (1886), p. 185, Cf. Verzeichniss der Armenischen Handschriften der Koniglighen Bibliothec zu Berlin, von dr. N. Karamianz, (Berlin, 1888), pp. 15–16, 55–56, 81 and 85.
28 Tchamtchian, M., Պատմութիւն Հայոց ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ տեառն 1784, (Venice, 1784-1786), i-iii FacsGoogle Scholar. reprint (Erevan, 1984-1985); English translation by Johannes Avdall[eants], History of Armenia by Father Michael Chamich from B.C. 2247 to the year of Christ 1780,or 1229 of the Armenian era . . . To which is appended a continuation of the history by the translator from the year 1780 to the present date, (Calcutta, 1927).
29 « Միքայել Չամչեան ախտարմատ ժողովող եւ քմահօղ պատմագրաց» quoted by L. Melik'set’ –Bek, in «Գեվորգ Մելիքսեդեկյան Խուբով» Teghekagir 2(1950), p. 68.
30 «մելիք» malek', melek’ from the Arabic malik, king, sovereign, monarch.
31 The date of History of the House of the Artsrunik by T'ovma Artsruni (840-906) translation and commentary by Robert W.Thomson (Detroit, 1985) is not known, but we know that his account ends soon after 904.Bishop Ukhtanes of Sebastia (940-1000) is among the tenth century Armenian historians, whose History of Armenia composed between the years 980-987 on the request of Anania Narekatsi (910-987 the abbot of the Monastery of Narek). See Bishop Ukhtanes of Sebastia, History of Armenia Part II. History of the severance of the Georgians from the Armenians, translation, introduction and Commentary by Fr. .Zaven Arzoumanian, (Fort Lauderdale, 1985).
32 Giwt.khy. Aghaneants, Diwan, Ibid., iii, p.խդ[44]; L. Melik'set’-Bek, ’Gevorg Melk'i’sedekyan Khubov’ ’Teghekagir Ibid., p. 585; reprinted in L. Melik'set’-Bek, Պատմա-Բանասիրական պրպտումներ, (ed.) Paruyr Muradyan, (Erevan, 2010), pp. 143-185, annotations, pp. 430-432. Disputing this etymology H. Acharyan derives the nickname «Խուբ» from the Persian ‘xub’ meaning ‘good’,‘beautiful’ from which derives the surname « Խուբեանց» See Հայոց Անձնանունների Բառարան, Ibid., ii., p. 550.
33 L. Melik'set'-Bek, ‘Ts'utsak hayeren jeragrats', Banber Matenadarani, Ibid., pp. 414-416; G. Ter Vardanyan, Georg Khubovi norahayt’ Banber Matenadarani, Ibid., pp. 192-202.
34 Lang, D. M., A Modern History of Georgia. (London, 1962), pp. 42–46 Google Scholar; Kalistral, S., History of the Georgian Nation, translated by Katharine Vivian, (Paris, 1983), pp. 354–368 Google Scholar; Suny, R. Grigor, The Making of the Georgian Nation, (London, 1989), pp. 53–59 Google Scholar.
35 Yovsep’ Amirkhanian, a wealthy Indian-Armenian merchant promised to create a fund for Empress Catherine the Great, which would have yielded 500,000 roubles a year, if she would secure the independence of Armenia see Eritseants, A.D., Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսութիւնը եւ Կովկասի հայք XIX-րորդ դարում: Մասն Բ (1831-1842), (Tiflis, 1895),ii, pp. 506–507 Google Scholar, M. Ormanian, Ազգապատում, Ibid, iii, part 1, p. 3747; H. Acharyan, Հայոց Անձնանունների Բառարան, Ibid., iii, p. 727.
36 Baghramian, Movses, Նոր տետրակ որ կոչի Յորդորակ:Շարադրեալ սակս սթափելոյ երիտասար դացն,եւ մանկանցն Հայկազանց ի վեհերոտեալ եւ ի հեղգացեալ թմրութենէ քնոյ ծուլութեան (Madras, 1772)Google Scholar, Shahamireants, Hakob from New Julfa, Գիրք որ կոչի Որոգայթ Փառաց՝կալանքի ենթարկելու համար ամեն անկարգ գործ, (Madras, 1773)Google Scholar, Modern eastern Armenian translation (Erevan, 2002) and Տետրակ որ կոչի Նշաւակ վասն կառավարելոյ ինչս Որբոց եւ առանց կտակ ննջեցելոց (Madras, 1783–1784).
37 Azdarar (i.e.’Intelligencer’) was the first Armenian journal published in Madras on the 28th October 1794 and continued for eighteen consecutive months until February 1796.The founder and publisher was the Armenian priest Yarut'iwn Shmavonian.
38 Yarut'iwn Ter Shmavonian, «Անցք կամ գործք քառասուն երեք,եւ քառասուն եւ չորսերորդ ժողովոց Մադրասի Հայոց» (Madras,1806).The dedication reads«Քրիստոսապսակ եւ օգոստոսափառ Աղեքսան դրի Աստուածազօր կայսեր մեծին Ռուսաստանու,եւ միանգամայն բազում եւ զանազան Հիւսիսա կան իշխանութեանց եւ պետութեանց միահեծան ինքնակալին:Յատկապես անտիրեցեալ ազգիս եւ աշխարհին Հայոց ողորմած եւ բարերար այցելուք եւ պաշտպանք օգոստոսափառ մեծութեան,ի ծունգս յարգանաց հպատակութեան՝գոհունակութեան եւ երախրագիտութեան խոնարեալ հնազան դաբար մատուցումն» For a full evaluation of this work See A. Eremian, « Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի Մադրասի ներկայացուցիչները» [The Madras representatives of the Armenian national freedom struggle], Ejmiadsin, 10-11 (1948), pp. 38-45; Prof. A, Abrahamyan, « Նոր վավերա գրեր Պետրոս Մեծի ժամանակաշրջանի Հայ-Ռուս բարեկամական հարաբերությունների մասին»[ New documents from the period of Peter the Great on Armenian-Russian relations], Ejmiadsin,2-3(1946), pp .59-70. For a critical evaluation of the Madras Group of political activists See A. B. Karinyan, Ակնարկներ հայ պարբերական մամուլի պատմության, (Erevan, 1956), «Ազդարար» (1794-1796 թթ),i, pp. 192-227.
39 Աշխարհացոյց Հայաստանեայց: Քարտեզ, Venice 1778, Size, 82x82cm.
40 T'adeos Avdalbegyan, «Հայ ազատագրական շարժման երկու հոսանք XVIII դարի վերջերում» [Two freedom seeking movements at the close of the eighteenth century], Հայագիտական Հետազոտութ յուններ, (Erevan, 1969), pp. 215-225; Vladimir Grigoryan,«Շահամիր Շահամիրյանի «Աշխարհացոյց Հայաստանեայց»-ը [‘The Map of Armenia’ by Shahamir Shahamirian] Banber Matenadarani 6(1962), pp. 353-362; .S. Ter-Avetisyan « Նյութեր Հնդկաստանի հայ գաղութի պատմության համար»[ Materials for a history of the Armenian colonly in India], Գիտական Աշխատություններ, հտ.13 (Erevan, 1920), p. 26.
41 Tsentral'nii Gosudarstvenn'i Voenno-Istoritcheskii arkhiv SSSR(TSGVIA),Fond 416, delo 303 see V. Grigoryan, ‘Shahamir Shahamirian’, Ibid., pp. 353-354.
42 Հայ Գիրքը 1512-1800 թվականներին, eds. N. A. Oskanyan, K'.A. Korkotyan, A. M. Savalyan, (Erevan, 1988), p. 729. It is worth reminding readers that books printed in Madras, in particular in the printing press of Harut'iwn Shmavon Shirazetsi beginning from 1791 were dedicated to King Herakl[Erekle II].,See Mesrovb Jacob Seth, Armenians in India, (Calcutta, 1983), pp. 587-592, 597-601.
43 Gregorian, V., ‘The impact of Russia on the Armenians and Armenia, Russia and Asia . Essays on the influence of Russia on the Asian peoples, Vucinivh, Wayne S., (ed.) (New York, 1972), pp. 175–178 Google Scholar; Bournoutian, G., ‘Eastern Armenia from the seventeenth century to the Russian annexation’, The Armenian People.From ancient to modern times, (ed.) Hovannesian, R. G., (New York, 1997),ii, pp. 85–87 Google Scholar; Bournoutian, G. A.,’ The Armenian Church and the Political formation of eastern Armenia’ Armenian Review 36, 3(1983), pp. 7–17 Google Scholar. For background account of the liberation movements of the previous centuries See Anasyan, H. S., XVII դարի ազատագրական շարժումներն Արեվմտյան Հայաստանում (Erevan, 1961)Google Scholar and Ayvazyan, A., Հայոց եկեղեցին XVIII դարի հայ ազատա գրական շարժման քառուղիներում (Erevan, 2003)Google Scholar.
44 Hovhannisyan, A., Դրվագներ հայ ազատագրական մտքի պատմության, (Erevan, 1959), ii, pp. 625–641 Google Scholar; Lang, D. M., The Armenians: A people in exile, (London, 1981), p. 111 Google Scholar. His name Israel Ori is a cipher of ‘il sera roi’ meaning ‘he will be a king’. For a biography see A. Acaryan, Hayots anjnanounneri bararan, Ibid., ii. pp. 394-396. A hundred years later a follower of Ori's political ideology another ‘playboy'of Armenian politics Joseph Emin (1726-1809) was greeted by his admirers as ‘a descendant of Armenian kings, Prince of All Armenians’, a ‘Saviour’ of Armenia’ ‘See The Life and adventures of Joseph Emin, an Armenian (London, 1792), G. Yovsep'eants, Kensagrakan bararan, Ibid., i, p. 339.
45 In a manuscript of a Commentary on the Divine Liturgy by Nerses Lambronatsi copied in 1332 the colophon records ‘. . .this was copied during the pontificate of the Armenians of the Lord Yakob [II, Anavarzetsi, 1327],and the reign of King Levon [Levon IV],and under the tutelage of the abbott Yesayi, and during the principality in our province of Vasak, grandson of Prosh. . .during the khanate of Abu-Sa'id Khan, whose khanate lasted for eighteen years’, See Khatchikyan, L., ԺԳ դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ (Erevan, 1950), Ms. 308, p.247 Google Scholar, A. K. Sanjian, Colophons, Ibid., Entry 2, p. 70.
46 F. C. Conybeare, A Catalogue of the Armenian manuscripts in the British Museum [now British Library), Ibid., MS. Add.15,411, pp. 22-23.
47 ovsep'eants, G., Catholiocos, Խաղբակեանք կամ Պռոշեանք հայոց պատմութեան մէջ (Lebanon, 1969), folded chartGoogle Scholar.
48 Giwt khn Aghaneants, Դիւան Հայոց Պատմութեան, Ibid.,խէ-խը [pp. 47-48].
49 G.Yovsep'eants, Catholicos, Խաղբակեանք կամ Պրոշեանք հայոց պատմութեան մէջ, Ibid., p. 35 and 123; H. Acaryan, Անձնանունների Բառարան, Ibid., iv, pp. 268-269.
50 Giwt khn Aghaneants, Դիւան Հայոց Պատմութեան, Ibid., p.խզ[46].
51 M. Ormanian, Ազգապատում, ibid., ii, bk.3, pp. 3122-3123.
52 S. Simonian, Արեւելահայ Գրականութիւն (Beirut, 1965), pp.118-120; Y. Kiwrtian[Kurdian], «Նորագիւտ նիւթեր», Bazmavep. ibid., p. 106