No CrossRef data available.
Article contents
Clerical Professionalisation and Catholic Enlightenment in the Polish-Lithuanian Commonwealth
Published online by Cambridge University Press: 18 September 2024
Abstract
The article evaluates clerical professionalisation in the eighteenth-century Polish-Lithuanian Commonwealth by examining the division of labour within parishes. It argues that proponents of the Catholic Enlightenment endeavoured to achieve post-Tridentine reforms while also assigning to the clerical profession responsibilities for the material well-being of parishioners and service to the Commonwealth. It concludes that the process of clerical professionalisation remained incomplete. Firstly, approval for hiring assistant priests resulted in the delegation of many, if not all, ecclesiastical duties to them. Secondly, the improved professional education of priests occasionally led to unexpected withdrawal from pastoral duties seen as falling below their acquired competencies.
- Type
- Research Article
- Information
- Copyright
- Copyright © Cambridge University Press 2024
Footnotes
The research upon which this article is based was funded by the National Science Centre, Poland, under the project PRELUDIUM 16, no 2018/31/N/HS3/02079.
References
1 In Central Europe many places have been contested since the eighteenth century, and even a multi-ethnic society used various names. In this article names are given in the formal language of the state currently in possession with the English version in brackets.
2 Kossakowski, J., Ksiądz pleban, Warsaw 1786Google Scholar.
3 The terms post-Tridentine Catholicism and Catholic Reform are here used interchangeablely as both indicate the intrinsic changes which happened to the Catholic Church after the reforms conducted during and after the Council of Trent. The term Counter-Reformation, as describing reactive actions, and early-modern Catholicism, which does not assume the transformations, are not used in the article: O'Malley, J., Trent and all that: renaming of Catholicism in the early modern era, Cambridge 2010Google Scholar.
4 M. Hayden, The Catholicisms of Coutances: varieties of religion in early modern France, 1350–1789, Montreal 2013.
5 Kracik, J., Prawie wielebni, Cracow 2011, 132–6Google Scholar; Kowalski, W., ‘Środowiska parafialne dekanatu jędrzejowskiego doby recepcji ustaw trydenckich’, in W. Kowalski and J. Muszyńska (eds), Kościół Katolicki w Małopolsce w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym, Kielce 2001, 237–57Google Scholar.
6 Olczak, S. K., Duchowieństwo parafialne diecezji poznańskiej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII w., Lublin 1990Google Scholar; Forster, M., The Counter-Reformation in the villages: religion and reform in the bishopric of Speyer, 1560–1720, New York 1992, 178–214Google Scholar; Kamen, H., The phoenix and the flame: Catalonia and the Counter Reformation, New Haven 1993, 340–85Google Scholar; Schorn-Schütte, L., ‘The Christian clergy in the early modern Holy Roman Empire: a comparative social study’, Sixteenth Century Journal xxix/3 (1998), 717–31CrossRefGoogle Scholar; Bonzon, A., L'Esprit de clocher: prêtres et paroisses dans le diocèse de Beauvais (1535–1650), Paris 1999Google Scholar; Rawlings, H., Church, religion and society in early modern Spain, London 2002, 50–76CrossRefGoogle Scholar; Dudała, H., Clerus Decanatus Plesnensis w świetle protokołów kongregacji dekanalnych pszczyńskich z lat 1691–1757: edycja źródłowa, Katowice 2015Google Scholar; McNamara, C., The bishop's burden: reforming the Catholic Church in early modern Italy, Washington, DC 2020, 133–210Google Scholar.
7 David, S., The religious enlightenment: Protestants, Jews, and Catholics from London to Vienna, Princeton 2008Google Scholar; Butterwick, R., ‘What is Enlightenment (Oświecenie)? Some Polish answers, 1765–1820’, Central Europe iii/1 (2005), 19–37CrossRefGoogle Scholar, and ‘Catholicism and enlightenment in Poland-Lithuania’, in U. Lehner and M. O'Neil Printy (eds), A companion to the Catholic Enlightenment in Europe, Leiden 2010, 297–358; Lehner, U., Catholic Enlightenment: the forgotten story of the global movement, Oxford 2016CrossRefGoogle Scholar; J. D. Burson, Culture of enlightening: Abbé Claude Yvon and the entangled emergence of the enlightenment, Notre Dame, In 2019; U. Lehner and S. Blanchard (eds), The Catholic Enlightenment: a global anthology, Washington, DC 2021.
8 O'Day, R., The English clergy: the emergence and consolidation of a profession, 1558–1642, Leicester 1979Google Scholar; Deregnaucourt, G., De Fénelon à la Révolution: le clergé paroissial de l'Archevêché de Cambrai, Lille 1991Google Scholar; Schorn-Schütte, L., ‘Priest, preacher, pastor: research on clerical office in early modern Europe’, Central European History xxx/1 (2000), 1–39CrossRefGoogle Scholar; Comerford, K. M., ‘“The care of souls is a very grave burden for [the pastor]”: professionalization of clergy in early modern Florence, Lucca, and Arezzo’, NAVK/DRCH lxxxv/1 (2005), 349–68Google Scholar; Macek, E. A., ‘Advice manuals and the formation of English Protestant and Catholic clerical identities, 1560–1660’, NAVK/DRCH lxxxv/1 (2005), 315–31Google Scholar; Forster, M., Catholic Germany from the Reformation to the Enlightenment, London 2007, 117–28CrossRefGoogle Scholar; Ciappara, F., ‘Trent and the clergy in late eighteenth-century Malta’, Church History lxxviii/1 (2009), 1–25CrossRefGoogle Scholar; C. McNamara, ‘Conceptualizing the priest: lay and episcopal expectations of clerical reform in late seventeenth-century Padua’, Archiv für Reformationsgeschichte civ/1 (2013), 297–320; J. Bergin, ‘Between estate and profession: the Catholic parish clergy of early modern western Europe’, in M. L. Bush (ed.), Social orders and social classes in Europe since 1500, London 2014, 66–85.
9 P. T. Hoffman, Church and community in the diocese of Lyon, 1500–1789, New Haven 1984, 71–98; Hayden, The Catholicisms of Coutances, 147–95; A. Kopiczko, Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej w latach, 1525–1821, i, Olsztyn 2000; W. Bobryk, Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, Lublin 2005; M. Różański, Duchowieństwo parafialne archidiakonatu uniejowskiego w XVIII wieku: studium prozopograficzne, Łódź 2010; Szczepaniak, J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku: studium prozopograficzne, Cracow 2010Google Scholar.
10 I. Green, ‘“Reformed pastors” and bons curés: the changing role of the parish clergy in early modern Europe’, in Diana Sheils and W. J. Sheils (eds), The ministry: clerical and lay (SCH xxvi, 1989), 251.
11 Ciappara, F., ‘The professionalization of the clergy: parish priests in early modern Malta’, Historical Reflections/Réflexions Historiques xvix/1 (2023), 17–35CrossRefGoogle Scholar.
12 Schorn-Schütte, ‘The Christian clergy’, 717, and ‘Priest, preacher, pastor’, 1–39; Bireley, R., The refashioning of Catholicism, 1450–1700: a reassessment of the Counter-reformation, Basingstoke 1999, 70–95CrossRefGoogle Scholar.
13 R. Butterwick, Polska rewolucja a Kościół katolicki, 1788–1792, Cracow 2012, 59–61; R. Butterwick-Pawlikowski, The Polish-Lithuanian Commonwealth, 1733–1795: light and flame, New Haven 2020, 128–54.
14 Visitations from the remaining sixty-seven parishes are not available or they do not contain the necessary data. Percentages of priests and parishes of the diocese of Płock, calculated later in this article, are related to the number of parishes with available data (144) rather than all parishes (301): MDDZP.
15 ‘Visitatio Decanatus Lutomierciensis’, Gniezno 1791, AAG, ms A.Cons 24 a.
16 K. J. K. Dziuliński, ‘Diariusz potocznych rzeczy i wydatków na różne domowe potrzeby’, Manuscripts Department, Jagiellonian Library, Cracow, ms 2433; ‘Akta urodzonych, 1664–1707 i małżeństw, 1669–1695’, Diocesan Archives, Kielce, Acta Metricalia, ms Słaboszów 3.
17 S. Litak, Od reformacji do oświecenia: kościół katolicki w Polsce nowożytnej, Lublin 1994, 58–61; D. Kisiel, ‘Recepcja reformy trydenckiej w diecezji płockiej’, SP xxviii (2000), 187–206.
18 Kracik, Prawie wielebni, 86; Szczepaniak, Duchowieństwo diecezji krakowskiej, 180–218.
19 Kopiczko, Duchowieństwo katolickie, 56–73; Olczak, Duchowieństwo parafialne diecezji poznańskiej, 114–24; S. Litak, Parafie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku: struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004, 187–203; Bobryk, Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej, 65–70.
20 H. Kołłątaj, ‘Pamiętnik o stanie Kościoła polskiego katolickiego i o wszystkich innych wyznaniach w Polszcze’, in H. Kołłątaj, Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750–1764), Wrocław 2003, 204–8; Kracik, Prawie wielebni, 91–2.
21 All data analysis is based on the visitations of the diocese of Płock described above.
22 The only two absent parish priests who were not pluralist were Wincenty Chmielewski, the parish priest of Kamienica, who as a monk from the Apostolic Union of Secular Priests in Płock had required permission to live in Płock, and Jan Bohomolec of Skaryszew, philosopher and ex-Jesuit, who was summoned to reside by visitators: MDDZP viii. 103; ix. 9, 168.
23 J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Warsaw 2003. This is also available online at Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej, <https://literat.ug.edu.pl/kitowic/k0007.htm>.
24 D. Pietrzkiewicz-Sobczak, ‘Jan Bohomolec sj – oświecony filantrop’, in I. Stasiewicz-Jasiukowa (ed.), Wkład jezuitów do kultury i nauki Rzeczypospolitej Obojga Narodów i pod zaboram i, Cracow 2004, 683–712.
25 MDDZP viii. 84, 103.
26 Ibid. vii. 131.
27 Kossakowski, Ksiądz pleban, 18–29.
28 E. Rostworowski, ‘Ksiądz pleban Kołłątaj’, in Wiek XIX: prace ofiarowane Stefanowi Kieniewiczowi w 60 rocznicę urodzin, Warsaw 1967, 49–63.
29 ‘Testamenta śp. ks. Franciszka Bohomolca dnia 9 stycznia 1781 roku i Jana dnia 1 stycznia 1788 roku’, Central Archives of Historical Records, Warsaw, ms Warszawa-Ekonomiczne 1223/335.
30 MDDZP vi. 135.
31 Only one resident parish priest, Stanisław Malanowski, did not perform his duties either personally or with the help of vicars. Priests allegedly did not because people were used to going to the main parish church in the town, Sieprc, rather than to the hospital parish church: ibid. i. 97–8.
32 That was so in the case of Józef Niemierka, parish priest of Brok and canon collegiate in Pułtusk as well as that of Paweł Różański, parish priests of Daniszewo: ibid. xii. 22; ii. 53.
33 D. Główka, Gospodarka w dobrach plebańskich na Mazowszu w XVI–XVIII wieku, Warsaw 1991, 81; Kracik, Prawie wielebni, 137–8.
34 ‘Visitatio Decanatus Lutomierciensis’.
35 MDDZP i. 169.
36 Witecki, S., Przekaz kulturowy w parafiach katolickich Rzeczypospolitej Obojga Narodów czasów stanisławowskich, Cracow 2018, 246–7Google Scholar.
37 J. Kossakowski, Pamiętniki Józefa Kossakowskiego biskupa inflanckiego, 1738–1788, Warsaw 1891, at <http://polona.pl/item/92536/>, 45.
38 Dziuliński, ‘Diariusz’, 14, 67.
39 By this logic, he mentioned three occasions on which he said mass outside his parish, which were clearly exceptional events: on 22 Oct. 1696 he said a votive mass in the Church of the Visitation of the Blessed Virgin Mary in the Kraków suburb of Piasek; on 21 Sept. 1699 he said mass in the Church of the Visitation of the Blessed Virgin Mary in the village of Zielenice; and on 10 Oct. 1699 he said a votive mass in the Church of the Assumption of the Blessed Virgin Mary in Kraków: ibid. 31, 59–60.
40 Ibid. 61.
41 Ibid. 43.
42 Ibid.
43 All following data analysis is based on: ‘Akta urodzonych, 1664–1707, i małżeństw, 1669–95’.
44 M. Wyżga, Parafia Raciborowice: od XVI do końca XVIII wieku: studium o społeczności lokalnej, Cracow 2011, 150–7; W. Baś, ‘Historia parafii św. Bartłomieja w Mogile’, unpubl. MA diss. Jagiellonian University, Cracow 2012.
45 On New Year's Day 1696 and on 6 January 1697 he visited Stanisław Piegłowski, patron of the parish, and on 15 January 1696 his daughter Justyna Dębińska: Dziuliński, ‘Diariusz’, 20, 33.
46 MDDZP i–xv; Witecki, Przekaz kulturowy, 125–96.
47 H. E. Wyczawski, ‘Biblioteki parafialne w diecezji krakowskiej u schyłku xvi wieku’, Polonia Sacra vi–vii (1953–5), 114–42, 27–68; Kracik, J., ‘Biblioteka parafialna a prywatne księgozbiory duchowieństwa: Dekanat Nowa Góra w xvii–xviii wieku’, ABMK xxxii (1976), 249–71Google Scholar; Comerford, ‘The care of souls’.
48 J. Szady, Księgozbiory parafialne w prepozyturze wiślickiej w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 2008; T. Moskal, Biblioteki parafialne w archidiakonacie sandomierskim w XVIII w., Sandomierz 2005; S. Witecki, ‘Oświecony katolicyzm trydencki: Księgozbiory duchowieństwa parafialnego diecezji płockiej w okresie pontyfikatu bp Michała Jerzego Poniatowskiego’, Wiek Oświecenia xxxiii (2017), 149–88.
49 Poniatowski, M., ‘Ordinatio jurium stolae i innych niektórych kościelnych obwencji’, Rozrządzenia i (1774), 55–69Google Scholar.
50 J. Bossy, ‘Blood and baptism: kinship, community and Christianity in western Europe from the fourteenth to the seventeenth centuries’, in Derek Baker (ed.), Sanctity and secularity: the Church and the world (SCH x, 1973), 129–43; J. Sperling, ‘Marriage at the time of the Council of Trent (1560–70): clandestine marriages, kinship prohibitions, and dowry exchange in European comparison’, Journal of Early Modern History viii/1 (2004), 67–108.
51 Litak, Od reformacji do oświecenia, 164–6; Butterwick-Pawlikowski, The Polish-Lithuanian Commonwealth, 146–7.
52 J. Wysocki, Józef Ignacy Rybiński, biskup włocławski i pomorski (1777–1806): zarys bibliograficzny na tle rządów diecezją, Rome 1967; M. Deszczyńska and E. Zielińska, ‘Skarszewski h. Leszczyc Wojciech Józef Marcin’, PSB xxxviii, ed. Henryk Markiewicz, Warsaw–Krakow 1997–8, 50–61; Witecki, Przekaz kulturowy, 108–11, 257–82.
53 Kapłan sługa boży i pasterz dusz, czyli list księdza plebana do księdza brata swego zamykający w krótkim zebraniu obowiązki kapłańskie i pasterza dusz, Wilno 1793.
54 The Ruthenian rite (obrządek ruski) of the Catholic Church was established by the Union of Brześć (Unia Brzeska) in 1589. It was also called the uniate rite (obrządek unicki). Today this branch of Church is called the Ukrainian Greek Catholic Church.
55 J. Łapiński, ‘Porfiriusz Skarbek Ważyński jako zakonnik i hierarcha unicki’, PK xxviii/3–4 (1985), 269–74; P. Skarbek-Ważyński, Katechizm albo krótkie zebranie nauki chrześciańskiey, dla pożytku dusz ludzkich spisane, do druku podane i dna dwie klassy podzielone, Poczajów 1792; Synody dyecezyi chełmskiej ob. wsch., ed. E. Likowski, Poznań 1902; Witecki, Przekaz kulturowy, 108–11, 257–82.
56 M. Grzybowski, Kościelna działalność Michała Jerzego Poniatowskiego biskupa płockiego, 1773–1785, Warsaw 1983; Z. Zielińska, ‘Michał Jerzy Poniatowski h. Ciołek’, PSB xxvii, ed. Emmanuel Rostworowski, Wrocław 1982–3, 455–71; Witecki, Przekaz kulturowy, 58–84.
57 Poniatowski, M., ‘List pasterski do obojga stanów diecezji płockiej tak duchownego jako i świeckiego wydany’, Rozrządzenia 1 (1775), 309–401Google Scholar.
58 Idem, ‘Obwieszczenie generalnej wizyty diecezji płockiej’, Rozrządzenia 1 (1774), 292–308; S. W. Łubieński, ‘Ingrossacya obwieszczenia o mającej się odprawić wizycie generalnej wydanego przez JWIX administratora generalnego archidieczji gnieźnieńskiej w niebytności xięcia jmci prymasa’, in Acta postcurialia Michaelis Poniatowski archiepiscopi Gnesnensis et primatis, AAG, ms A.Cons 3, 639–46.
59 MDDZP i–xv; ‘Visitatio Decanatus Lutomierciensis’.
60 J. Surmacz, ‘Ostatni synod płocki w Polsce’, SP iv (1976), 167.
61 M. Grzybowski, ‘Formacja intelektualna i moralna duchowieństwa diecezji płockiej w czasach rządów bp M. J. Poniatowskiego (1773–1785)’, ibid. 83.
62 M. Poniatowski, ‘Rozrządzenie dla duchowieństwa archidiecezji gnieźnieńskiej względem corocznych rekollekcji’, Acta postcurialia Michaelis Poniatowski archiepiscopi Gnesnensis et primatis, 87–92.
63 ‘Visitatio Decanatus Lutomierciensis’; MDDZP i–xv.
64 W. Skarszewski, Rozporządzenie pasterskie na diecezję chełmską i lubelską roku 1792, Warsaw 1792, 8–9, and Rekollekcye dla duchowieństwa dyecezyi chełm skieyy lubelskiey od… Woydecha Leszczyca Skarszewskiego biskupa… przepisane, Warsaw 1792; R. Butterwick, ‘Polska rewolucja a Kościół rzymsko-katolicki, 1788–1792: problemy badawcze i wstępne wnioski’, in A. Kaźmierczak and K. Matwijowski (eds), Rzeczpospolita wielu wyznań, Cracow 2004, 626–9; Witecki, Przekaz kulturowy, 273.
65 W. Jemielity, ‘Rekolekcje i kongregacje dekanalne duchowieństwa w diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej’, PK xlv/1–2 (2002), 220.
66 Dudała, Clerus Decanatus Plesnensis, 43–61; Kracik, J., ‘Najstarsze akta kongregacji dekanalnych w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie’, ABMK xxix (1974), 261–72Google Scholar.
67 M. Poniatowski, ‘Rozrządzenie względem odprawiania co półrocznych kongregacji dekanalnych przez duchowieństwo diecezji płockiej i względem innych obowiązków dziekańskiego urzędu’, Rozrządzenia 1 (1774), 207–67; M. Kochanowski, ‘Incipit: Najmilsi w Chrystusie Bracia Zapobiegając Szkodom Którebyście Albo Przez Omylne Uwiadomienia de Subidio Charitativo’, in Odezwy królewskie i listy pasterskie biskupów chełmskich, 1776–1783, Archdiocesan Archives, Lublin, ms Rep 64 A 59; Skarszewski, Rozporządzenie pasterskie, 29–35.
68 Kracik, ‘Najstarsze akta kongregacji dekanalnych’; Grzybowski, ‘Formacja intelektualna i moralna’; Dudała, Clerus Decanatus Plesnensis; ‘Liber Decanatus Gnesnnensis Sanctissimae Trinitatus’ (1697; 1720–1893; 1687), AAG, ms AD GTr 17; DAP, ms ‘Akta kongregacji dekanatu Wyszków, 1728-1862’ (Akta kongregacji dekanalnych, 1862 1728), 432; ‘Akta kongregacji dekanalnych dek. Mława, 1779-1833’ (Akta kongregacji dekanalnych, 1833 1779), 431.
69 Kitowicz, Opis obyczajów.
70 MDDZP i. 98; ix. 112.
71 ‘Visitatio Decanatus Lutomierciensis’, fo. 62v.
72 O. Okęcki, Incipit: Powołanie nasze z woli Najwyższego na Pasterstwo Dusz Waszych, gdy z bojaźnią Ducha i upokorzonemi barkami od nas przyjęte, Skierbieszów 1771.
73 E. Rostworowski, ‘Reforma pawłowska Pawła Ksawerego Brzostowskiego (1767–1795)’, Przegląd Historyczny xliv/1–2 (1953), 101–52, 271–2; Motyka, M., ‘“Ksiądz Pleban” Józefa Kossakowskiego wobec doświadczeń Rzeczypospolitej Pawłowskiej’, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie. Nauki humanistyczne vi (1969), 7–17Google Scholar.
74 I. J. Massalski, Instrukcje na jubileusz dla ks. plebanów, Wilno 1776; Książka jubileuszowa na diecezją wileńską z rozkazu jaśnie oświeconego pasterza roku 1776, ed. T. Hussarzewski, Wilno 1776; T. Kasabuła, Ignacy Massalski: biskup wileński, Lublin 1998.
75 Poniatowski, M., Zalecenie względem niektórych okoliczności ochrony zdrowia ludu roboczego w czasie letnim, Warsaw 1785Google Scholar, and ‘Przestroga o niedzwonieniu na chmury’, Rozrządzenia iv (1784), 183–6; Kracik, J., ‘Oświeceniowa dobroczynność w sarmackim świecie? Bractwo Miłosierdzia prymasa Poniatowskiego w diecezji krakowskiej’, Studia Historyczne xxxii/2 (1989), 208–12Google Scholar; Surdacki, M., ‘Bractwa charytatywne w Polsce od średniowiecza do końca xviii wieku’, ABMK ci (2014), 267–77Google Scholar.
76 Grzybowski, M. M., ‘Reforma studiów seminaryjnych w diecezji płockiej biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego (1773–1785)’, SP i (1973), 175–93Google Scholar; Kasabuła, T., ‘Seminarium diecezjalne wileńskie w okresie rządów biskupa Ignacego Massalskiego’, Roczniki Teologiczne KUL xliii/4 (1996), 129–44Google Scholar.
77 K. Buczek, ‘Dzieje kartografii polskiej od xv do xviii wieku: zarys analityczno-syntetyczny’, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki xxiv, Wrocław 1963, 80–91; B. Szady, ‘Działalność Michała Jerzego Poniatowskiego na rzecz rozwoju kartografii polskiej’, in P. Weszpiński and J. Ostrowski (eds), Kamienie milowe w kartografii, Warsaw 2013, 183–92; P. Jędrzejewski, ‘Szkolnictwo parafialne województwa krakowskiego w dobie Sejmu Wielkiego (1788–1792)’, in K. Dormus (ed.), Komisja Edukacji Narodowej: kontekst historyczno-pedagogiczny, Cracow 2014, 251–78; R. Szczurowski, Zaradzić potrzebom doczesnym i wiecznym: idee oświecenia w Kościele katolickim w Polsce (do 1795 r.), Cracow 2014, 130–9, 147–51; Surdacki, M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015, 422Google Scholar; Kaźmierczyk, E., ‘Spisy Komisji Porządkowej Cywilno-Wojskowej Województwa Krakowskiego jako źródło do badań demograficznych – przykład powiatu proszowickiego’, Przeszłość Demograficzna Polski xxxviii (2016), 79–80Google Scholar.
78 McNamara, ‘Conceptualizing the priest’.
79 For example, according to the protocols of visitations ordered in 1748 by Bishop Andrzej Stanisław Załuski, in thirteen deaneries of the diocese of Kraków 55.1% of parish priests were from the nobility, 23.3% were burghers, 2.3% were peasants and the social origin of 19.3% is unknown. However, it is unlikely that these latter were nobles, whose status would have been noted: Olczak, Duchowieństwo parafialne diecezji poznańskiej, 97–106; Kopiczko, Duchowieństwo katolickie, 38–44; Litak, Parafie w Rzeczypospolitej, 181–6; Szczepaniak, Duchowieństwo diecezji krakowskiej, 165–8; Kracik, Prawie wielebni, 47–56.
80 Butterwick, R., ‘Jak nie doszło do schizmy: rzeczpospolita a Stolica Apostolska w czasie Sejmu Czteroletniego’, Kwartalnik Historyczny cxvi/3 (2009), 73–90Google Scholar.
81 Idem, Polska rewolucja, 609–20.