Hostname: page-component-78c5997874-s2hrs Total loading time: 0 Render date: 2024-11-02T22:10:17.322Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

THE PIRAEUS FROM 86 BC TO LATE ANTIQUITY: CONTINUITY AND CHANGE IN THE LANDSCAPE, FUNCTION AND ECONOMY OF THE PORT OF ROMAN ATHENS

Published online by Cambridge University Press:  07 January 2016

Dimitris Grigoropoulos
Dimitris Grigoropoulos*
Affiliation:
Deutsches Archäologisches Institut, Abteilung Athen
*
[email protected]
Get access Rights & Permissions [Opens in a new window]

Abstract

Modern perceptions of the ancient Piraeus have been monopolised by the urban image and function of the port as the naval stronghold of Classical Athens. Existing scholarship so far has tended to consider the post-Classical centuries, especially the era following the sack of the port in 86 bc by the Romans, as a period of decline. Such preconceptions, based on largely superficial readings of a few ancient literary texts and a near-total disregard of the material evidence, have created a distorted image of the Piraeus and its significance in the Roman period. Drawing upon textual sources as well as archaeological evidence, this paper explores the changing nature of urban settlement, maritime functions and the economy of the port from the time of its destruction in 86 bc to around the sixth century ad. Particular emphasis is placed on a re-examination of the existing evidence from rescue excavations conducted by the Greek Archaeological Service as they relate to the topography of the Roman port and its long-term evolution. This combined study offers a more complex picture of the infrastructure, urban image and operational capability of the port during the Roman period than was hitherto possible. It also permits a more balanced understanding of the port's function at local, regional and provincial levels, and thus enables comparisons with other Roman ports in the Aegean and the rest of the Mediterranean.

Ο Πειραιάς από το 86 π.Χ. έως την Ύστερη Αρχαιότητα: Συνέχεια και μεταβολή στο τοπίο, τη λειτουργία και την οικονομία του λιμανιού της ρωμαϊκής Αθήνας

Η σύγχρονη αντίληψη για τον Πειραιά κατά την αρχαιότητα ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με την πολεοδομική ανάπτυξη και τη χρήση του λιμανιού ως ναυτικού οχυρού της Αθήνας των κλασικών χρόνων. Για τη μέχρι τώρα έρευνα οι μετακλασικοί αιώνες – ιδιαίτερα η περίοδος που ακολούθησε την καταστροφή του λιμανιού από τους Ρωμαίους το 86 π.Χ. – αποτελούν, αντίθετα, περίοδο παρακμής. Αυτού του είδους οι προκαταλήψεις, βασιζόμενες ως επί το πλείστον σε επιφανειακές αναγνώσεις λίγων αρχαίων φιλολογικών πηγών και χωρίς να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τα υλικά τεκμήρια, έχουν οδηγήσει στην επικράτηση μιας στρεβλής εικόνας για τον Πειραιά και τη σημασία του κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Στο παρόν άρθρο αξιοποιούνται τόσο οι κειμενικές πηγές όσο και τα αρχαιολογικά τεκμήρια προκειμένου να διερευνηθεί ο μεταβαλλόμενος χαρακτήρας της κατοίκισης, της λειτουργίας του λιμανιού και των οικονομικών δραστηριοτήτων που εξυπηρετούσε από την καταστροφή του 86 π.Χ. έως περίπου τον 6ο αι. μ.Χ. Η διερεύνηση αυτή δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην επανεξέταση των δεδομένων από τις σωστικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που αφορούν στην τοπογραφία και τη διαχρονική εξέλιξη του λιμανιού κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η συνδυαστική αυτή μελέτη προσφέρει μια πιο περίπλοκη εικόνα απ’ ό,τι μέχρι τώρα σχετικά με τις υποδομές, το αστικό τοπίο και τις επιχειρησιακές δυνατότητες του λιμανιού των ρωμαϊκών χρόνων. Επιπλέον, καθιστά δυνατή μια πιο ισορροπημένη κατανόηση της λειτουργίας του λιμανιού σε τοπικό, περιφερειακό και επαρχιακό επίπεδο, και ως εκ τούτου δίνει τη δυνατότητα σύγκρισης του Πειραιά με άλλα ρωμαϊκά λιμάνια στο Αιγαίο και την υπόλοιπη Μεσόγειο.

Type
Articles
Information
Annual of the British School at Athens , Volume 111 , November 2016 , pp. 239 - 268
Copyright
Copyright © The Council, British School at Athens 2016 

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

References

REFERENCES

Abadie-Reynal, C. 1989. ‘Céramique et commerce dans le bassin égéen du IVe au VIIe siècle’, in Hommes et Richesses dans l'Empire byzantin. Tome I: IVe–VIIe siècle (Paris), 143–59.Google Scholar
Alcock, S.E. 1991. ‘Urban survey and the polis of Phlius’, Hesperia 60, 421–63.Google Scholar
Alcock, S.E. 1993. Graecia capta: the landscapes of Roman Greece (Cambridge).Google Scholar
Alcock, S.E. 1997. ‘Greece: a landscape of resistance?’, in Mattingly, D. (ed.), Dialogues in Roman Imperialism: Power, Discourse and Discrepant Identities in the Roman Empire (JRA supplement no. 23; Portsmouth, RI), 103–16.Google Scholar
Alexandri, O. 1983a. “Ὁδὸς Φίλωνος 86 (οἰκόπεδο Βουράκη)”, ArchDelt 30 [1975] Χρονικά Β1, 33–5.Google Scholar
Alexandri, O. 1983b. “Ὁδὸς Φίλωνος 131 (οἰκόπεδο Χαλκιοπούλου & Σαρδή)”, ArchDelt 30 [1975] Χρονικά Β1, 35.Google Scholar
Alexandri, O. 1984a. “Ὁδὸς Περικλέους 7”, ArchDelt 31 [1976] Χρονικά B1, 47.Google Scholar
Alexandri, O. 1984b. “Ὁδὸς Χαριλάου Τρικούπη καὶ Νοταρᾶ”, ArchDelt 31 [1976] Χρονικά B1, 48–9.Google Scholar
Alexandri, O. 1984c. “Ὁδὸς Ὑψηλάντου 174–176”, ArchDelt 31 [1976] Χρονικά B1, 49–50.Google Scholar
Anderson, G. 1977. ‘Some notes on Lucian's Navigium ’, Mnemosyne 30, 363–8.Google Scholar
Axioti, C. 2009. “Ανασκαφή οικοπέδου στην πλατεία Τερψιθέας στον Πειραιά”, in Vassilopoulou, V. and Katsarou-Τziveleki, S. (eds), Από τα Μεσόγεια στον Αργοσαρωνικό. Β’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Το έργο μιας δεκαετίας, 1994–2003. Πρακτικά συνεδρίου 18–20 Δεκεμβρίου 2003 (Markopoulo), 489–95.Google Scholar
Bardani, V. and Tsaravopoulos, A. 2004–9. “Επιτύμβιες επιγραφές από ανασκαφές βορείως του Πειραιώς”, Horos 17–21, 211–26.Google Scholar
Barnes, T.D. 1981. Constantine and Eusebius (Cambridge, MA).Google Scholar
Benson, J.L. 1959. ‘Spirally fluted columns in Greece’, Hesperia 28, 253–72.Google Scholar
Bergmann, B. 2010. ‘Bar Kochba und das Panhellenion. Die Panzerstatue Hadrians aus Hierapytna/Kreta (Istanbul, Archäologisches Museum Inv. Nr. 50) und der Panzertorso Inv. Nr. 8097 im Piräusmuseum von Athen’, IstMitt 60, 203–89.Google Scholar
Bes, P. and Poblome, J. 2009. ‘African Red Slip Ware on the move: the effects of Bonifay's Etudes for the Roman East’, in Humphrey, J. (ed.), Studies on Roman pottery of the provinces of Africa Proconsularis and Byzacena (Tunisia) (Portsmouth, RI), 73–91.Google Scholar
Bintliff, J. 2004. ‘Town and chora of Thespiae in the imperial age’, in De Ligt, L., Hemelrijk, E. and Singor, H.W. (eds), Roman Rule and Civic Life: Local and Regional Perspectives. Proceedings of the Fourth Workshop of the International Network Impact of Empire (Roman Empire, c. 200 B.C. – A.D. 476) (Leiden), 199–229.Google Scholar
Boatwright, M.T. 2000. Hadrian and the Cities of the Roman Empire (Princeton, NJ).Google Scholar
Bonifay, M. 2003. ‘La céramique africaine, un indice du développement économique?’, Antiquité Tardive 11, 113–28.CrossRefGoogle Scholar
Bonifay, M. 2004. Etudes sur la céramique romaine tardive d'Afrique (BAR-IS 1301; Oxford).Google Scholar
Bonifay, M. 2005. ‘Observations sur la diffusion des céramiques africaines en Méditerranée orientale durant l'Antiquité tardive’, in Mélanges Jean-Pierre Sodini (Travaux et Mémoires 15; Paris), 565–81.Google Scholar
Bouras, C. 2012. ‘Les portes entre le port et la ville’, in Chankowski, V. and Karvonis, P. (eds.), Tout vendre, tout acheter. Structures et équipements des marchés antiques. Actes du colloque d'Athènes, 16–19 juin 2009 (Bordeaux), 143–52.Google Scholar
Broekaert, W. 2009. ‘Tied down, wings cut? The relation between the state and the navicularii during the Later Roman Empire’, in Antela Bernárdez, B. and Ñaco del Hoyo, A. (eds.), Transforming Historical Landscapes in the Ancient Empires: Proceedings of the First workshop, December 16th–19th 2007 (Oxford), 169–73.Google Scholar
Casson, L. 1950. ‘The Isis and her voyage’, TAPA 81, 43–56.Google Scholar
Conwell, D. 1992. ‘The Athenian Long Walls. Chronology, topography and remains’ (unpublished PhD thesis, University of Pennsylvania).Google Scholar
Conwell, D. 2008. Connecting a City to the Sea. The History of the Athenian Long Walls (Leiden).Google Scholar
Culley, G.R. 1975. ‘The restoration of sanctuaries in Attica: IG II2 1035’, Hesperia 44, 207–23.Google Scholar
Culley, G.R. 1977. ‘The restoration of sanctuaries in Attica, II’, Hesperia 46, 282–98.Google Scholar
Dagron, G. and Rougé, J. 1982. ‘Trois horoscopes de voyages en mer’, RÉByz 40, 117–33.Google Scholar
Day, J. 1942. An Economic History of Athens Under Roman Domination (New York).Google Scholar
De Giorgi, A.U. 2008. ‘Town and country in Roman Antioch’, in Alston, R. and Nijf, O. van (eds), Feeding the Ancient Greek City (Leuven/Paris), 63–83.Google Scholar
Descat, R. 2012. ‘L'agoranome et les prix de la triperie au Pirée (fin Ier s. a.C.)’, in Capdetrey, L. and Hasenohr, C. (eds), Agoranomes et édiles. Institutions de marchés antiques (Bordeaux), 101–7.Google Scholar
Di Napoli, V. 2013. Teatri della Grecia romana: Forma, decorazione, funzioni. La provincia d'Acaia (Meletemata 67; Athens).Google Scholar
Dindorf, L.A. 1870–1. Historici Graeci Minores, 2 vols (Leipzig).Google Scholar
Dodwell., E. 1819. A Classical and Topographical Tour Through Greece During the Years 1801, 1805 and 1806, vol. 1 (London).Google Scholar
Dragatsis, I. 1886. “Ἔκθεσις περὶ τῶν ἐν Πειραιεῖ ἀνασκαφῶν”, Prakt 1886, 63–71.Google Scholar
Dragatsis, I. 1892. “Ἀνασκαφαὶ ἐν Πειραιεῖ”, Prakt 1892, 17–29.Google Scholar
Dragatsis, I. 1911. “Ἀνασκαφαὶ ἐν Πειραιεῖ”, Prakt 1910, 145–51.Google Scholar
Eickstedt, K.-V. von 1991. Beiträge zur Topographie des antiken Piräus (Athens).Google Scholar
Eickstedt, K.-V. von 2001. Das Asklepieion im Piräus (Athens).Google Scholar
Fowden, G. 1988. ‘City and mountain in Late Roman Attica’, JHS 108, 48–59.Google Scholar
Frantz, A. 1988. The Athenian Agora XXIV. Late Antiquity: A.D. 267–700 (Princeton, NJ).Google Scholar
Garland, R. 1987. The Piraeus. From the Fifth to the First Century bc (London).Google Scholar
Garnsey, P. 1998. ‘Grain for Athens’, in Garnsey, P. and Scheidel, W. (eds), Cities, Peasants and Food in Classical Antiquity. Essays in Social and Economic History (Cambridge), 183–200.Google Scholar
Garnsey, P. and Whittaker, C.W. 1998. ‘Trade, industry and the urban economy’, in Cameron, A. and Garnsey, P. (eds), The Cambridge Ancient History, volume XIII: The Later Empire A.D. 337–425 (Cambridge), 312–37.Google Scholar
Gauville, J.-L. 2001. ‘Emperor Constantine and Athens in the fourth century ad ’, Hirundo: The McGill Journal of Classical Studies 1, 51–61.Google Scholar
Geagan, D.J. 1967. The Athenian Constitution after Sulla (Hesperia Supplement 12; Princeton, NJ).Google Scholar
Gill, D.W.J. 2006. ‘Hippodamus and the Piraeus’, Historia 55, 1–15.Google Scholar
Goiran, J.-P., Pavlopoulos, K.P., Fouache, E., Triantaphyllou, M. and Etienne, R. 2011. ‘Piraeus, the ancient island of Athens: evidence from Holocene sediments and historical archives’, Geology 39, 531–4.Google Scholar
Grigoropoulos, D. 2005. ‘After Sulla: a study in the settlement and material culture of the Piraeus peninsula in the Roman and Late Roman periods’ (unpublished PhD thesis, Durham University).Google Scholar
Grigoropoulos, D. 2009. ‘The population of the Piraeus in the Roman period: A re-assessment of the evidence of funerary inscriptions’, GaR 56, 164–82.Google Scholar
Grigoropoulos, D. 2010. “Επιτραπέζια κεραμική και αμφορείς στον Πειραιά κατά την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο: γενικές τάσεις στην προμήθεια και κατανάλωση από τον 3ο έως τον 6ο αι. μ.Χ.”, in Papanikola-Bakirtzi, D. and Kousoulakou, N. (eds), Kεραμική της Ύστερης Αρχαιότητας από τον ελλαδικό χώρο. Επιστημονική συνάντηση, Θεσσαλονίκη 12–16 Νοεμβρίου 2006 (Thessaloniki), 671–88.Google Scholar
Grigoropoulos, D. and Tsaravopoulos, A. 2012. ‘Un quartier commercial au Pirée de l’époque hellénistique à l'Antiquité tardive: le mobilier de la fouille préventive du terrain du “Palais de Justice”’, in Chankowski, V. and Karvonis, P. (eds), Tout vendre, tout acheter. Structures et équipements des marchés antiques. Actes du colloque d'Athènes, 16–19 juin 2009 (Bordeaux), 277–98.Google Scholar
Hannestad, N. 1986. Roman Art and Imperial Policy (Aarhus).Google Scholar
Harter-Uibopuu, K. 2008. ‘Hadrian and the Athenian oil law’, in Alston, R. and Nijf, O. van (eds), Feeding the Ancient Greek City (Leuven/Paris), 127–41.Google Scholar
Hayes, J.W. 2008. The Athenian Agora XXXII: Roman Pottery. Fineware Imports (Princeton, NJ).Google Scholar
Herrmann, J. 2011. ‘Pentelic marble in central Italy: isotopic testing of Neo-Attic furniture’, in Jockey, Ph. (ed.), Leukos lithos: marbres et autres roches de la Méditerranée antique: études interdisciplinaires. Actes du VIIIe Colloque international de l'Association for the Study of Marble and Other Stones used in Antiquity (ASMOSIA), Aix-en-Provence 12–18 juin 2006 (Paris), 309–28.Google Scholar
Hertzberg, G.F. 1866–8. Die Geschichte Griechenlands unter der Herrschaft der Römer, 3 vols (Halle).Google Scholar
Higgins, M.D. and Higgins, R.A. 1996. A geological Companion to Greece and the Aegean (Ithaca, NY).Google Scholar
Hoepfner, W. 2006. ‘Die griechische Agora im Überblick’, in Hoepfner, W. and Lehman, L. (eds), Die griechische Agora, Bericht über ein Kolloquium am 16. März 2003 in Berlin (Mainz), 1–28.Google Scholar
Hoepfner, W. and Schwandner, E.-L. 1986. Haus und Stadt im klassischen Griechenland (Munich).Google Scholar
Hoepfner, W. and Schwandner, E.-L. 1994. Haus und Stadt im klassischen Griechenland, 2nd edn (Munich).Google Scholar
Hoff, M.C. 1997. ‘ Laceratae Athenae: Sulla's siege of Athens in 87/6 B.C. and its aftermath’, in Hoff, M. C. and Rotroff, S.I. (eds), The Romanization of Athens. Proceedings of an International Conference Held at Lincoln, Nebraska (April 1996) (Oxford), 33–51.Google Scholar
Hoff, M.C. 2002. ‘Athens and Pompey: a political relationship’, in Cathaway, C. (ed.), Ancient journeys. Festschrift for Eugene Numa Lane (available online <http://www.stoa.org/hopper/text.jsp?doc=Stoa:text:2001.01.0004> accessed March 2015).Google Scholar
Hoff, M.C. 2005. ‘Athens honors Pompey the Great’, in De Blois, L., Bons, J., Kessels, T. and Schenkeveld, D.M. (eds), The Statesman in Plutarch's works, vol. ii: The Statesman in Plutarch's Greek and Roman Lives (Mnemosyne Supplement 250; Amsterdam), 327–36.Google Scholar
Houston, G.W. 1987. ‘Lucian's Navigium and the dimensions of the Isis ’, AJP 108, 444–50.Google Scholar
Humphrey, J.W., Oleson, J.P. and Sherwood, A.N. 1998. Greek and Roman Technology: a Sourcebook (London).Google Scholar
Jones, C.P. 1986. Culture and Society in Lucian (Cambridge, MA).Google Scholar
Judeich, W. 1931. Topographie von Athen, 2nd edn (Munich).Google Scholar
Kahn, L. 1996. ‘King Herod's temple of Roma and Augustus at Caesarea Maritima’, in Raban, A. and Holum, K.G. (eds), Caesarea Maritima: a Retrospective after Two Millennia (Leiden), 130–45.Google Scholar
Kahrstedt, U. 1954. Das wirtschaftliche Gesicht Griechenlands in der Kaiserzeit. Kleinstadt, Villa und Domäne (Bern 1954).Google Scholar
Kallipolitis, V. 1966. “Πειραιεύς”, ArchDelt 19 [1964] Χρονικά Β1, 67–70.Google Scholar
Kane, S., Donato, A. and Carrier, S. 2010. ‘The use of Parian and Pentelic marble in the Greco-Roman city of Cyrene’, in Luni, M. (ed.), Cirene e la Cirenaica nell'antichità (Rome), 101–4.Google Scholar
Kienast, D. 1966. Untersuchungen zu den Kriegsflotten der römischen Kaiserzeit (Bonn).Google Scholar
Kleiner, F. 1973. ‘The 1926 Piraeus hoard and Athenian bronze coinage ca. 86 B.C.’, ArchDelt 28A, 169–86.Google Scholar
Kranioti, L. 1987. “Πειραιάς: Οδός Νοταρά 110–112”, ΑrchDelt 34 [1979] Χρονικά B1, 63.Google Scholar
Kyriacopoulos, C.N. 1992. ‘Boulets en pierre du Pirée: Colonnettes funéraires remployées’, BCH 116, 217–27.Google Scholar
Lancaster, L.C. 2010. ‘Parthian influence on vaulting in Roman Greece? An enquiry into technological exchange under Hadrian’, AJA 114, 447–72.Google Scholar
Liangouras, A.G. 1976. “Πειραιάς: Ὁδὸς Ἡρώων Πολυτεχνείου 67”, ΑrchDelt 27 [1972] Χρονικά B1, 175.Google Scholar
Liangouras, A.G. and Papachristodoulou, J.Chr. 1972. “Εἰδήσεις περὶ τῶν Μακρῶν Τειχῶν”, ΑΑΑ 5, 339–46.Google Scholar
Lingouri-Tolia, E. 2013. “Ο Αρχαίος Πειραιάς και το Μουσείο του’, in Dogka-Toli, M. and Oikonomou, S. (eds), Αρχαιολογικές συμβολές: τόμος Α. Αττική – ΚΣΤ’ και Β’ Εφορείες Προïστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων (Athens), 15–29.Google Scholar
Lolling, H.G. 1881. ‘Inschriften aus dem Peiraieus’, AM 6, 309–11.Google Scholar
Lolos, Y. 1997. ‘The Hadrianic aqueduct of Corinth (with an appendix on the Roman aqueducts in Greece)’, Hesperia 66, 271–314.CrossRefGoogle Scholar
Lolos, Y., Gourley, B. and Stewart, D. 2007. ‘The Sikyon Survey Project: a blueprint for urban survey?’, JMA 20, 267–96.Google Scholar
Løvén, B. 2011. The Ancient Harbours of the Piraeus, vol. I, 1: The Zea Shipsheds and Slipways: Architecture and Topography (Athens).Google Scholar
Løvén, B. and Schaldemose, M. 2011. The Ancient Harbours of the Piraeus, vol. I, 2: The Zea Shipsheds and Slipways: Finds, Area 1 Shipshed Roof Reconstruction and Feature Catalogue (Athens).Google Scholar
Løvén, B., Steinhauer, G., Kourkoumelis, D. and Nielsen, M.M. 2007. ‘The Zea Harbour Project: the first six years’, Proceedings of the Danish Institute at Athens 5, 61–74.Google Scholar
Μaass, M. 1972. Die Prohedrie des Dionysos-Theaters in Athen (Munich).Google Scholar
Malikouti, M.G. 2000. ‘The growth of urban Piraeus, 1834–1922, through the organisation of space and the architecture of private buildings’, in Steinhauer, G., Malikouti, M.G. and Tsokopoulos, V. (eds), Piraeus: Centre of Shipping and Culture (Athens), 126–235.Google Scholar
Millar, F. 1969 ‘P. Herennius Dexippus: the Greek world and the third-century invasions’, JRS 59, 12–29.Google Scholar
Moock, D. von 1998. Die figürlichen Grabstelen Attikas in der Kaiserzeit: Studien zur Verbreitung, Chronologie, Typologie und Ikonographie (Mainz).Google Scholar
Oeconomides-Caramessini, M. 1976. ‘The 1973 Piraeus hoard of Athenian bronze coins’, AAA 9, 220–3.Google Scholar
Oliver, J.H. 1941. ‘Greek and Latin inscriptions’, Hesperia 10, 237–61.Google Scholar
Oliver, J.H. 1942. ‘Greek inscriptions’, Hesperia 11, 29–90.Google Scholar
Palagia, Ο. 1997. ‘Reflections on the Piraeus Bronzes’, in Palagia, O. (ed.), Greek Offerings: Essays on Greek Art in Honour of John Boardman (Oxford), 177–95.Google Scholar
Palaiokrassa, L. 1991. To ιερό της Αρτέμιδος Μουνιχίας (Athens).Google Scholar
Panagos, Chr. 1997. Le Pirée: étude économique et historique depuis les temps anciens jusqu’à la fin de l'empire romain, 2nd edn (Athens).Google Scholar
Petrakos, V. 1984. “Οδός Φίλωνος 91”, ArchDelt 32 [1977] Χρονικά, 37.Google Scholar
Petritaki, M. 2000a. “Πειραιάς: Οδός Φίλωνος 56 (οικόπεδο Multicommunale maritime)”, ArchDelt 50 [1995] Χρονικά Β1, 57.Google Scholar
Petritaki, M. 2000b. “Πειραιάς: Οδός Χατζηκυριακού 3”, ArchDelt 50 [1995] Χρονικά Β1, 54.Google Scholar
Petritaki, M. 2002a. “Πειραιάς: Οδός Γούναρη 16 (οικόπεδο Διακοδημήτρη)”, ArchDelt 52 [1997] Χρονικά Β1, 71.Google Scholar
Petritaki, M. 2002b. “Οδός Κουντουριώτη 54–56”, ArchDelt 52 [1997] Χρονικά Β1, 75–6.Google Scholar
Petritaki, M. 2002c. “Πειραιάς: Οδός Κουντουριώτη 112 (οκόπεδο Ρουσουνέλου)”, ArchDelt 52 [1997] Χρονικά Β1, 74.Google Scholar
Petritaki, M. 2009a. “Προσπάθεια ανασύνθεσης του αρχαιολογικού τοπίου στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά βάσει των νέων ανασκαφικών δεδομένων”, in Vassilopoulou, V. and Katsarou-Τziveleki, S. (eds), Από τα Μεσόγεια στον Αργοσαρωνικό. Β’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Το έργο μιας δεκαετίας, 1994–2003. Πρακτικά συνεδρίου 18–20 Δεκεμβρίου 2003 (Markopoulo), 451–80.Google Scholar
Petritaki, M. 2009b. “Συμβολή των οδών Γούναρη 5 και Αριστείδου 22–24 (οικόπεδο Χαραγκιώνη)”, ArchDelt 55 [2000] Χρονικά Β1, 95.Google Scholar
Petritaki, M. 2009c. “Οδός Βασιλέως Γεωργίου (έργο αποχέτευσης Δήμου Πειραιά”, ArchDelt 55 [2000] Χρονικά Β1, 96.Google Scholar
Petritaki, M. 2010a. “Οδός Ακτής Κουμουνδούρου 22 (ιδιοκτησία Μουτσάτσου)”, ArchDelt 56–59 [2001–4] Χρονικά Β1, 443–4.Google Scholar
Petritaki, M. 2010b. “Συμβολή των οδών Πειραιώς και Καστανίτσης (ιδιοκτησία Εθνικής Τράπεζας)”, ArchDelt 56–59 [2001–4] Χρονικά Β1, 447.Google Scholar
Petritaki, M. 2010c. “Συμβολή των οδών Πειραιώς 83 και Καστανίτσης (ιδιοκτησία ‘Fashion Car’)”, ArchDelt 56–59 [2001–4] Χρονικά, 447–8.Google Scholar
Petritaki, M. 2014a. “Οδός Σκουζέ 18 και Λεωσθένους”, ArchDelt 61 [2006] Χρονικά Β1, 188–9.Google Scholar
Petritaki, M. 2014b. “Συμβολή των οδών Ακτής Μιαούλη, Μπότσαρη, Χατζηκυριακού και Φλέσσα (ιδιοκτησία ΝΑΤ)”, ArchDelt 61 [2006] Χρονικά Β1, 196–8.Google Scholar
Petritaki, M. 2014c. “Οδός Ακτής Μιαούλη 10 (ιδιοκτησία ΟΛΠ)”, ArchDelt 61 [2006] Χρονικά Β1, 198–9.Google Scholar
Petritaki, M. 2014d. “Συμβολή των οδών Ποσειδώνος και Γούναρη 1 (ιδιοκτησία Τζανείου Νοσοκομείου Πειραιά”, ArchDelt 61 [2006] Χρονικά Β1, 199–201.Google Scholar
Petropoulakou, M. and Pentazos, E. 1973. Αττική: οικιστικά στοιχεία – πρώτη έκθεση (Ancient Greek Cities 21; Athens).Google Scholar
Raftopoulou, E. 1989, “Πειραιάς: Οδός Θήρας και Χίου”, ArchDelt 39 [1984] Χρονικά Β1, 30–1.Google Scholar
Reddé, M. 1986. Mare nostrum : les infrastructures, le dispositif et l'histoire de la marine militaire sous l'Empire romain (Bibliothèque des écoles françaises d'Athènes et de Rome 262; Rome).Google Scholar
Rotroff, S.I. 1997a. The Athenian Agora XXIX: Hellenistic Pottery. Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material (Princeton, NJ).Google Scholar
Rotroff, S.I. 1997b. ‘From Greek to Roman in Athenian ceramics’, in Hoff, M.C., and Rotroff, S.I. (eds), The Romanization of Athens. Proceedings of an International Conference Held at Lincoln, Nebraska (April 1996) (Oxford), 97–116.Google Scholar
Schlieffen, A.G. von 1935. ‘Eine römische Kaiserstatue im Piräus-Museum’, ÖJh 29, 97–108.Google Scholar
Schmalz, G.C.R. 2009. Augustan and Julio-Claudian Athens. A New Epigraphy and Prosopography (Boston).Google Scholar
Schörner, H. 2007. Sepulturae graecae intra urbem. Untersuchungen zum Phänomen der intraurbanen Bestattungen bei den Griechen (Boreas Beiheft 9; Möhnesee).Google Scholar
Sear, F. 1982. Roman Architecture (London).Google Scholar
Sironen, E. 1994. ‘Life and administration of Late Roman Attica in the light of public inscriptions’, in Castrén, P. (ed.), Post-Herulian Athens. Aspects of Life and Culture in Athens, ad 267–529 (Athens/Helsinki), 15–62.Google Scholar
Sodini, J.-P. 2000. ‘Productions et échanges dans le monde protobyzantin (IVe–VIIe s.): le cas de la céramique’, in Belke, K., Hild, F., Koder, J. and Soustal, P. (eds), Byzanz als Raum. Zu Methoden und Inhalten der historischen Geographie des Östlichen Mittelmeeraumes (Vienna), 181–96.Google Scholar
Spathatou, A. 1988. “Πειραιάς: Οδός Διστόμου 9”, ArchDelt 35 [1980] Χρονικά Β1, 62.Google Scholar
Spawforth, A.J. and Walker, S. 1985. ‘The world of the Panhellenion I. Athens and Eleusis’, JRS 75, 78–104.Google Scholar
Spawforth, A.J. and Walker, S. 1986. ‘The world of the Panhellenion II. Three Doric cities’, JRS 76, 88–105.Google Scholar
Steinhauer, G. 1988a. “Οδός Κολοκοτρώνη 118”, ArchDelt 35 [1980] Χρονικά B1, 64–7.Google Scholar
Steinhauer, G. 1988b. “Οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου και Φιλελλήνων (οικόπεδο Δικαστικού Μεγάρου)”, ArchDelt 36 [1981] Χρονικά B1, 40–4.Google Scholar
Steinhauer, G. 1989a. “Οδός Ηρώων Πολυτεχνείου 81”, ArchDelt 38 [1983] Χρονικά B1, 43.Google Scholar
Steinhauer, G. 1989b. “Οδός Φίλωνος 70 (οικόπεδο Ιωαννίδη)”, ArchDelt 38 [1983] Χρονικά B1, 44–5.Google Scholar
Steinhauer, G. 1989c. “Ακτή Μιαούλη (αποχετευτικά έργα ΕΥΔΑΠ)”, ArchDelt 39 [1984] Χρονικά B1, 29.Google Scholar
Steinhauer, G. 1989d. “Οικόπεδο Ανώτατης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιά”, ArchDelt 39 [1984] Χρονικά B1, 26–9.Google Scholar
Steinhauer, G. 1994a. ‘Die Skeuothek des Philon’, in Hoepfner, W. and Schwandner, E.-L. (eds), Haus und Stadt im klassischen Griechenland, 2nd edn (Munich), 44–50.Google Scholar
Steinhauer, G. 1994b. ‘Inscription agoranomique du Pirée’, BCH 118, 51–68.Google Scholar
Steinhauer, G. 1995. “Πειραιάς: Οδός Πραξιτέλους 168”, ArchDelt 44 [1989] Χρονικά B1, 50–2.Google Scholar
Steinhauer, G. 1998. Τα μνημεία και το αρχαιολογικό μουσείο του Πειραιά (Athens).Google Scholar
Steinhauer, G. 2000. ‘Ancient Piraeus: the city of Themistocles and Hippodamus’, in Malikouti, M.G. and Tsokopoulos, V. (eds), Piraeus: Centre of Shipping and Culture (Athens), 10–123.Google Scholar
Steinhauer, G. 2003. Η οχύρωση και η πύλη της Ηετιώνειας (Piraeus).Google Scholar
Steinhauer, G. 2007. “Ο Ιππόδαμος και η διαίρεσις του Πειραιώς”, in Greco, E. and Lombardo, M. (eds), Atene e l'Occidente, i grandi temi: le premesse, i protagonisti, le forme della comunicazione e dell'interazione, i modi dell'intervento ateniese in Occidente: atti del Convegno Internazionale, Atene, 25–27 maggio 2006 (Paris), 191–209.Google Scholar
Steinhauer, G. 2009. “Το εμπορικό λιμάνι του Πειραιά”, in Vassilopoulou, V. and Katsarou-Τziveleki, S. (eds), Από τα Μεσόγεια στον Αργοσαρωνικό. Β’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Το έργο μιας δεκαετίας, 1994–2003. Πρακτικά συνεδρίου 18–20 Δεκεμβρίου 2003 (Markopoulo), 481–7.Google Scholar
Stephanidou-Tiveriou, Th. 1979. Νεοαττικά. Οι ανάγλυφοι πίνακες από το λιμάνι του Πειραιά (Athens).Google Scholar
Strocka, V.M. 1967. Piräusreliefs und Parthenosschild: Versuch einer Wiederherstellung der Amazonomachie des Phidias (Bochum).Google Scholar
Stuart, J. and Revett, N. 1825. The Antiquities of Athens vol. 1, new edn (London).Google Scholar
Sweetman, R. 2010. ‘Roman Knossos: discovering the city through the evidence of rescue excavations’, BSA 105, 339–79.Google Scholar
Thompson, H.A. 1959. ‘Athenian twilight: A.D. 267–600’, JRS 49, 61–72.Google Scholar
Toynbee, J.M.C. 1958/9. ‘Four Roman portraits in the Piraeus Museum’, BSA 53/54, 285–91.Google Scholar
Tsaravopoulos, A. 1988. “Οδός Δεληγιώργη και Καραολή Δημητρίου”, ArchDelt 36 [1981] B1 Xρονικά, 44.Google Scholar
Tsaravopoulos, Α. 1996. “Παραστάσεις πλοίων σε τοιχώματα δεξαμενών νερού στον Πειραιά”, in Tzalas, H. (ed.), TROPIS IV. 4th International Symposium on Ship Construction in Antiquity, Athens 1991 (Athens), 493–506.Google Scholar
Tuck, R.S. 1997. ‘Creating Roman imperial identity and authority: the role of Roman imperial harbour monuments’ (unpublished PhD thesis, University of Michigan).Google Scholar
Vermeule, C.C. 1962. ‘The colossus of Porto Raphti in Attica’, Hesperia 31, 62–81.Google Scholar
Vermeule, C.C. 1968. Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor (Harvard).Google Scholar
Vermeule, C.C. 1976. ‘The colossus of Porto Raphti: a Roman female personification’, Hesperia 45, 67–76.Google Scholar
Wachsmuth, C. 1890. Die Stadt Athen im Altertum (Leipzig).Google Scholar
Waywell, S.E. 1979. ‘Roman mosaics in Greece’, AJA 83, 293–321.Google Scholar
Weaver, P.R.C. 1964. ‘The status nomenclature of the imperial slaves’, CQ 14, 134–9.Google Scholar
Weaver, P.R.C. 1965. ‘Freedmen procurators in imperial administration’, Historia 14, 460–9.Google Scholar
Weaver, P.R.C. 1968. ‘Family dating criteria, proximi and “provincia” in the familia Caesaris’, JRS 58, 110–23.Google Scholar
Weaver, P.R.C. 1972. Familia Caesaris. A Social Study of the Emperor's Freedmen and Slaves (Cambridge).Google Scholar
Weber, U. 2013. Versatzmarken im antiken griechischen Bauwesen (Wiesbaden).Google Scholar
Woolf, G. 1997. ‘The Roman urbanization of the East’, in Alcock, S.E. (ed.), The Roman Empire in the East (Oxford), 1–14.Google Scholar
Zoridis, P. 1982. “Δύο πορτραίτα του Αδριανού του τύπου ‘Rollockenfrisur’ από τον Πειραιά και την Επίδαυρο”, AAA 15, 115–24.Google Scholar
Zuiderhoek, A. 2008. ‘Feeding the citizens. Municipal grain funds and civic benefactors in the Roman East’, in Alston, R. and Nijf, O. van (eds), Feeding the Ancient Greek City (Leuven/ Paris), 159–80.Google Scholar