DE ARTE GRAMMATICA

Artis grammaticae auctores exordium scribendi varium diversumque sumpserunt. quidam enim ab ipsa arte coeperunt, alii ab elementis vel a litteris, multi a casibus, plerique a partibus orationis, non nulli a voce, pauci a nominum declinatione; nos vero ab ipsa oratione auspiceimur. haec enim secreta pectoris arguens ad linguam sui gubernatricem migrat, mohili quodam vocis articulatae spiritu rotundoque gubernaculi modernmine temperata, et interiore vicino aere pecto∥ris argutia verberato palatoque sensim paulatimque pulsato velut internuntius ac proditor humanae mentis ad indicia exprimenda cogitationis per os sermonemque rationabiliter agitatur. hoc enim suo magnoque natura beneficio, expressa ratione sermonis, nos ceteris separatos animalibus sola homines fatetur atque demonstrat. huic igitur demus totius opusculi non inmerito principatum, cuius talis habetur varia definitio.

DE ORATIONE

Oratio est sliuctura verborum conposito exitu ad clausulam terminata. quidam sic eam definiunt, oratio est conpositio dictionum consummans sententiam remque perfectam significans. Scaurus sic, oratio est ore missa et per dictiones ordinata pronuntiatio. oratio autem videtur dicta quasi orisratio, vel a Graeca origine, ἀπὸ οαϱίζειν, hoc est sermocinari. unde Homerus “ὀαϱίζετον ἀλλήλοισιν”. oratio est sermo contextus ad clausulam tendens. clausula est conpositio verborum plausibilis structurae exitu terminata.

DE PARTIBVS ORATIONIS

Partes orationis sunt octo, nomen pronomen verbum participium adverbium coniunctio praepositio intcriectio; Scauro videtur et appellatio. ex his primae quattuor declinabiles sunt, sequentes inrieclinabiles. Latini articulum, Graeci interiectionem non adnumerant.

In primo libello sermonis universi membra, quae prima legentibus artis grammaticae studia praecipua esse videbantur, pro qualitale ingenii puto me satis exposuisse, uec ullius fugere scientiam arbitror totam loquendi materiam disputandique substantiam partibus orationis administrari; in hoc vero quid sit grammatica et quibus aliis adminiculis instruatur explicabimus.

DE VOCE

Vox est, ut Stoicis videtur, spiritus tenuis auditu sensibilis, quantum in ipso est. fit autem vel exilis aurae pulsu vel verberati aeris ictu. omnis vox aut articulata est aut confusa. articulata est rationalis hominum loquellis explanata. eadem et litteralis vel scriptilis appellatur, quia litteris couprehendi potest. confusa est inrationalis vel inscriptilis, simplici vocis sono animalium effecta, quae scribi non potest, ut est equi hinnitus, tauri mugitus. quidam etiam modulatam vocem addiderunt tibiae vel organi, quae, quamquam scribi non potest, habet tamen modulatam aliquam distinctionem. unde quidam vocis tria officia designant, eloquium timnitum sonum. eloquium est humanae pronuntiationis ∥ expressa significatio facilem mentibus efficiens intellectum; tinnitus est fabricatae materiae inlisio tenui sono auditionem acuens; sonus est corporalis conlisio repentinum auribus inferens fragorem. quid quod veteres omnes sonos voces dixerunt? ut

fractasque ab litore voces.

DE DEFINITIONE

Definitio est oratio quae id de quo quaeritur aperte describit et determinat. Cicero sic eam definit, ‘definitio est oratio quae quid sit de quo agitur ostendit quam brevissime’.