Hostname: page-component-cd9895bd7-gxg78 Total loading time: 0 Render date: 2024-12-25T16:25:36.209Z Has data issue: false hasContentIssue false
  • English
  • Français

Mediated and unmediated market dependence in the Flemish countryside in the nineteenth century: two paths of rural development

Published online by Cambridge University Press:  23 April 2013

WOUTER RONSIJN
WOUTER RONSIJN*
Affiliation:
Ghent University – Department of History.
Get access Rights & Permissions [Opens in a new window]

Abstract

Recently, several studies have cast new light on the relative roles of commerce and exchange in rural areas. This article examines the importance of extra-local trade in two contrasting regions of the nineteenth-century Flemish countryside, Oudenaarde and Saint-Nicolas. In the first region, the size distribution of holdings was such that market dependence was ‘mediated’; rural output circulated via reciprocal personal relationships. In the second region, market dependence was ‘unmediated’ and rural producers were more directly involved in the market. The article also highlights the complexity of the commercialisation of the countryside, and the need to move beyond the traditional opposing views that have long dominated the debate on the commercialisation of the countryside.

Dépendance du marché avec ou sans intermédiaire en campagne flamande au xixe siècle: deux voies vers le développement rural

Plusieurs études ont jeté récemment une lumière nouvelle sur les rôles respectifs du commerce et de l'échange dans les zones rurales. Cet article examine l'importance des échanges commerciaux entretenus au-delà de l'échelle locale, au dix-neuvième siècle, dans deux zones différentes de la campagne flamande, Audenarde et Saint-Nicolas. Dans la première région, la distribution de la taille des exploitations était telle que la dépendance au marché nécessitait une «médiation»; la production rurale circulait donc par réciprocité, reposant sur des relations personnelles. Par contre, dans le cas de l'autre région, la dépendance au marché était «sans intermédiaire» et les producteurs ruraux étaient plus directement impliqués eux-mêmes dans le marché. L'article souligne également la complexité de la commercialisation de la campagne, et la nécessité d'aller maintenant bien au-delà de ces points de vue traditionnellement opposés qui ont trop longtemps dominé le débat sur la commercialisation de la campagne.

Vermittelte und unvermittelte marktabhängigkeit im ländlichen flandern im 19. jahrhundert: zwei pfade der ländlichen entwicklung

In jüngster Zeit haben mehrere Studien neues Licht auf die relative Bedeutung von Handel und Austausch in ländlichen Regionen geworfen. Dieser Beitrag untersucht die Bedeutung des überörtlichen Handels in zwei entgegengesetzten ländlichen Regionen in Flandern im 19. Jahrhundert: Oudenaarde und Saint-Nicolas. In der ersten Region ging die ländliche Besitzgrößenverteilung mit einer ‘vermittelten’ Marktabhängigkeit einher, wodurch die ländliche Produktion innerhalb reziproker persönlicher Beziehungsnetze zirkulierte. In der zweiten Region dagegen war die Marktabhängigkeit ‚unvermittelt‘ und die ländlichen Produzenten waren viel direkter ins Marktgeschehen eingebunden. Der Beitrag unterstreicht ferner, dass die Kommerzialisierung ländlicher Regionen eine äußerst komplexe Angelegenheit war, und verweist damit auf die Notwendigkeit, über die traditionell gegensätzlichen Auffassungen hinauszugehen, von denen die Debatte über die Kommerzialisierung ländlicher Regionen seit langem bestimmt worden ist.

Type
Research Article
Information
Continuity and Change , Volume 28 , Issue 1 , May 2013 , pp. 89 - 120
Copyright
Copyright © Cambridge University Press 2013

Access options

Get access to the full version of this content by using one of the access options below. (Log in options will check for institutional or personal access. Content may require purchase if you do not have access.)

References

ENDNOTES

1 von Schwerz, J. N., Anleitung zur Kenntniss der Belgischen Landwirtschaft, vol. I (Halle, 1807–1811), 16–17Google Scholar. The author's own translation from German.

2 For an overview of the literature in Belgium, see Ronsijn, Wouter, ‘De rol van reële markten in de Vlaamse rurale economie, achttiende en negentiende eeuw: een literatuurverkenning’, Mededelingenblad van de Belgische Vereniging voor Nieuwste Geschiedenis 32, 2 (2010), 28–33Google Scholar.

3 Epstein, S. R., Freedom and growth: the rise of states and markets in Europe, 1300–1750 (London, New York, 2000), 48CrossRefGoogle Scholar.

4 Robert Brenner, ‘The agrarian roots of European capitalism’, in T. H. Aston and C. H. E. Philpin eds., The Brenner debate. Agrarian class structure and economic development in pre-industrial Europe (Cambridge, 1985), 236.

5 Hoffman, Philip T., Growth in a traditional society. The French countryside, 1450–1815 (Princeton, 1996)CrossRefGoogle Scholar; Thijs Lambrecht, Een grote hoeve in een klein dorp: relaties van arbeid en pacht op het Vlaamse platteland tijdens de 18de eeuw (Gent, 2002); Lambrecht, Thijs, ‘Reciprocal exchange, credit and cash: agricultural labour markets and local economies in the southern Low Countries during the eighteenth century’, Continuity and Change 18, 2 (2003), 237–61CrossRefGoogle Scholar; Thijs Lambrecht, ‘Peasant labour strategies and the logic of family labour in the southern Low Countries during the 18th century’, in Simonetta Cavaciocchi ed., The economic role of the family in the European economy from the 13th to the 18th centuries. Atti delle ‘Quarantesima Settimana di Studi’ 6–10 aprile 2008 (Firenze, 2009), 637–49.

6 Bardhan, Pranab K. (ed.), ‘A note on interlinked rural economic arrangements’, in The economic theory of agrarian institutions (Oxford, 1991), 237–42CrossRefGoogle Scholar; Bardhan, Pranab K. and Udry, Christopher, Development microeconomics (Oxford, 1999), 110–22CrossRefGoogle Scholar.

7 Hoffman, Growth in a traditional society, 198.

8 Ibid.

9 Aymard, Maurice, ‘Autoconsommation et marchés: Chayanov, Labrousse ou Le Roy Ladurie?’, Annales. Économies, Sociétés, Civilisations 38, 6 (1983), 1392–410CrossRefGoogle Scholar, here 1396 (translation from original French).

10 Warde, Paul, ‘Subsistence and sales: the peasant economy of Württemberg in the early seventeenth century’, Economic History Review 59, 2 (2006), 289–319CrossRefGoogle Scholar, here 290.

11 Aymard, ‘Autoconsommation et marchés’, 1392, 1394–6; Warde, ‘Subsistence and sales’, 290.

12 Warde, ‘Subsistence and sales’, 291–3.

13 Lambrecht, Een grote hoeve in een klein dorp; Lambrecht, ‘Reciprocal exchange, credit and cash’; Lambrecht, ‘Peasant labour strategies’; Vermoesen, Reinoud, ‘Gescheiden door wallen? Commerciële circuits in de stad en op het platteland, 1650–1800’, Stadsgeschiedenis 3, 2 (2008), 105–21Google Scholar; Vermoesen, Reinoud, ‘Paardenboeren in Vlaanderen. Middelaars en commercialisering van de vroegmoderne rurale economie in de regio Aalst 1650–1800’, Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis 7, 1 (2010), 3–37Google Scholar; Reinoud Vermoesen, Markttoegang en ‘commerciële’ netwerken van rurale huishoudens. De regio Aalst, 1650–1800 (Gent, 2011).

14 See also Erik Thoen, ‘A “commercial survival economy” in evolution. The Flemish countryside and the transition to capitalism (Middle Ages–19th century)’, in Peter Hoppenbrouwers and Jan Luiten van Zanden eds., Peasants into farmers? The transformation of rural economy and society in the Low Countries (Middle Ages–19th century) in light of the Brenner debate (Turnhout, 2001), 112, 114; Thoen, Erik, ‘Transitie en economische ontwikkeling in de Nederlanden met nadruk op de agrarische maatschappij’, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 28, 2 (2002), 147–74Google Scholar, here 156, 171–2; Erik Thoen, ‘Social agro-systems as an economic concept to explain regional differences. An essay taking the former county of Flanders as an example (Middle Ages–19th century)’, in B. J. P. van Bavel and Peter Hoppenbrouwers eds., Landholding and landtransfer in the North Sea area (late Middle Ages–19th century) (Turnhout, 2004), 58.

15 Lambrecht, ‘Peasant labour strategies’, 638.

16 Vermoesen, ‘Paardenboeren in Vlaanderen’, 18–22.

17 Grüne, Niels, ‘Commerce and community in the countryside: the social ambiguity of market-oriented farming in pre-industrial northern south-west Germany (c. 1770–1860)’, Rural History 18, 1 (2007), 71–93CrossRefGoogle Scholar, here 73.

18 Ibid., 80–5.

19 Warde, ‘Subsistence and sales’, 307–13.

20 Ibid., 289, 314.

21 Braudel, Fernand, Beschaving, economie en kapitalisme (15de–18de eeuw). Deel I: De structuur van het dagelijks leven (Amsterdam, 1987), 127–8, 159Google Scholar.

22 de Vries, Jan, The Dutch rural economy in the golden age, 1500–1700 (New Haven and London, 1974), 4–16Google Scholar.

23 Jan de Vries, ‘Peasant demand patterns and economic development: Friesland 1550–1750’, in William N. Parker and E. L. Jones eds., European peasants and their markets. Essays in agrarian economic history (Princeton, 1975); Jan de Vries, The industrious revolution: consumer behavior and the household economy, 1650 to the present (Cambridge, 2008). See also Marfany, Julie, ‘Was there an industrious revolution in Catalonia?’, Zeitschrift für Agrargeschichte und Agrarsoziologie 59, 2 (2011), 76–90Google Scholar.

24 Thoen, ‘A “commercial survival economy”’; Thoen, ‘Social agro-systems as an economic concept’.

25 Vanhaute, Eric, ‘Rich agriculture and poor farmers: land, landlords and farmers in Flanders in the eighteenth and nineteenth centuries’, Rural History 12, 1 (2001), 19–40CrossRefGoogle ScholarPubMed; Eric Vanhaute, ‘Ricardo in Flanders. Landlords and tenants in Flemish agriculture in 18th and 19th centuries’, in B. J. P. van Bavel and Peter Hoppenbrouwers eds., Landholding and landtransfer in the North Sea Area (late Middle Ages–19th century) (Turnhout, 2004).

26 Sven Vrielinck, De territoriale indeling van België, 1795–1963. Bestuursgeografisch en statistisch repertorium van de gemeenten en de supracommunale eenheden (administratief, gerechtelijk). Met de officiële uitslagen van de volkstellingen (Leuven, 2000), 108.

27 Agriculture recensement général, 1846–1895 (agricultural censuses between 1846 and 1895); These censuses (recensements) were official published records, which can be accessed, for example, at Ghent University Library. Also, Willy Vanderpijpen, ‘De landbouw en de landbouwpolitiek in het Leie- en Scheldedepartement (1794–1814)’ (unpublished PhD thesis, Vrije Universiteit Brussel, 1983); Phil Kint, Prometheus aangevuurd door Demeter. De economische ontwikkeling van de landbouw in Oost-Vlaanderen, 1815–1850 (Amsterdam, 1989); Martine Goossens, The economic development of Belgian agriculture: a regional perspective, 1812–1846 (Leuven, 1993).

28 Memoriaal administratif van Oost-Vlaanderen, vol. 25, (1829), 45–8; Public Records Office Beveren (hereafter PROBe), East-Flanders Dutch Fund, 792 (789/1–3) and 800 (789/4). The ‘Assize of Bread’ (in Dutch: ‘broodzetting’, in French: ‘taxe du pain’) refers to the mechanism by which bread prices were set by the public authorities in proportion to grain prices. Application of the Assize of Bread was usually left to the discretion of local authorities, except in the 1820s, when central and provincial authorities imposed this mechanism and strove towards more coordination. It was for that purpose that the source used here was drawn up.

29 Agriculture recensement général, 1846. This and subsequently cited censuses (recensements) are official published records, which can be accessed, for example, at Ghent University Library.

30 Ronsijn, Wouter, ‘De donderdagmarkt van Oudenaarde, 1750–1900: een reconstructie van anderhalve eeuw prijzen en handelsvolume’, Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde 49 (2012), 3–45Google Scholar; and Ronsijn, Wouter, ‘De donderdagmarkt van Sint-Niklaas, 1720–1900. Een reconstructie van meer dan anderhalve eeuw prijzen en handelsvolume’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 115 (2012), 111–55Google Scholar.

31 Same sources as those in note 27.

32 Estimations for 1840s and 1890s, under the assumption that all milk was used for butter production (which was not the case). Milk yields and amount of milk required for butter: see Vanderpijpen, ‘De landbouw en de landbouwpolitiek’, 446–8; Kint, Prometheus aangevuurd door Demeter, 205–8; Goossens, The economic development of Belgian agriculture, 127–9; Blomme, Jan, The economic development of Belgian agriculture: 1880–1980. A quantitative and qualitative analysis (Leuven, 1993), 138–42Google Scholar. For the number of milk cows in catchment areas, see Agriculture recensement général, 1846, 1895. Same sources for catchment areas and mercuriales as used for Table 1.

33 On the market of Beveren, see the discussion of the market of Temse: PROBe, East-Flanders 1830–50, 2882–6; See also Thuysbaert, Prosper, ‘Het Land van Waas: bijdrage tot de geschiedenis der landelijke bevolking in de XIXe eeuw’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 32 (1913), 83Google Scholar, 185.

34 PROBe, East-Flanders 1830–50, 2882–2.

35 Same mercuriales as used for Table 1.

36 City Archives Saint-Nicolas, Modern Archive (hereafter CASN-MA), 134 (Yearly report 1890, 113).

37 G. Jacquemyns, Histoire de la crise économique des Flandres (1845–1850) (Brussels, 1929); Étienne Sabbe, De Belgische Vlasnijverheid (Kortrijk, 1975); Vandenbroeke, Christiaan, ‘Sociale en konjuncturele facetten van de linnennijverheid in Vlaanderen (late 14de–midden 19de eeuw)’, Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent 33 (1979), 117–74Google Scholar.

38 Data for the 1840s based on a census of 1846 that includes all looms weaving linen. An earlier census of 1840, taking only households into account for whom the linen industry was their main income, indicates a lower, but still considerable number of looms in the Oudenaarde district. 1760s: Public Records Office Ghent (hereafter PROG), Castellany Oudenaarde, 584, 585; Lamarcq, Danny, ‘Een kwantitatieve benadering van de arbeidsparticipatie in de vlassektor. Het Land van Aalst (1738–1820)’, Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent 36 (1982), 139–77CrossRefGoogle Scholar, here 171–7. 1840s: PROBe, East-Flanders, 1830–50, 4560/2; 4561/5; 4563; See also Kint, Prometheus aangevuurd door Demeter, 360, 369; Jacquemyns, Histoire de la crise économique, 46–7, 52; Gubin, Eliane, ‘L'industrie linière à domicile dans les Flandres en 1840–1850. Problèmes de méthode’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 14, 3–4 (1983), 369–400Google Scholar, here 384, 389.

39 Jacquemyns, Histoire de la crise économique; Eric Vanhaute, ‘“So worthy an example to Ireland”. The subsistence and industrial crisis of 1845–1850. Causes and effects of the “last” European subsistence crisis’, in Cormac Ó Gráda, Richard F. J. Paping and Eric Vanhaute eds., When the potato failed. Causes and effects of the ‘last’ European subsistence crisis, 1845–1850 (Turnhout, 2007); Vanneste, Dominique A. G., ‘Rural economy and indigence in mid-nineteenth-century Belgium’, Journal of Historical Geography 23, 1 (1997), 3–15CrossRefGoogle Scholar.

40 Kint, Prometheus aangevuurd door Demeter, 368–9; Paul Lindemans, Geschiedenis van de landbouw in België, vol. II (Antwerp, 1952), 222–4; Blomme, Jan, ‘Bevolking, landbouw en rurale industrie in het Land van Waas (XVIIIe eeuw)’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 87 (1984), 162–3Google Scholar.

41 Same mercuriales as used for Table 1.

42 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 205–7, 96–98; André Jean Louis Van den Bogaerde, Het distrikt St. Nikolaas, voorheen Land van Waes, provincie Oost-Vlaanderen, beschouwd met betrekking tot deszelfs natuur-, staat- en geschiedkunde, gevolgd door eene bijzondere beschrijving van elke stad, dorp of gemeente in hetzelve gelegen, vol. I (St Niklaas, 1825), 279–81; Boon, Koen, ‘De sociaal-ekonomische transformatie van Sint-Niklaas, 1700–1850’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 93 (1990), 143–4Google Scholar.

43 De Smet, L., ‘De bevolking van het arrondissement Oudenaarde tijdens de laatste eeuw’, Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde 10 (1953), 178–89Google Scholar; Vanhaute, Eric, ‘“De meest moordende van alle industrieën”. De huisnijverheid in België omstreeks 1900’, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 20, 4 (1994), 461–83Google Scholar.

44 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 277–322; Van den Bogaerde, Het distrikt St. Nikolaas; Luc Van Loocke, ‘Een demografische en sociaal-economische studie van het arrondissement Sint-Niklaas tijdens de scharniereeuw 1750–1850’ (unpublished licentiate thesis, Ghent University, 1984); Augustyn, Beatrijs, ‘De turfwinnersdorpen Kieldrecht en Verrebroek in 1394: twee stadia in de evolutie van een proto-industriële naar een agrarische produktiewijze’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 88 (1985), 241–56Google Scholar; Dewulf, Marcellijn, ‘De mandenmakerij in het Waasland’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 82 (1979), 107–33Google Scholar.

45 On the size structure in Western Zeeland Flanders, see Piet Van Cruyningen, Behoudend maar buigzaam. Boeren in West-Zeeuws-Vlaanderen, 1650–1850 (Wageningen, 2000).

46 Agriculture recensement général, 1846. In this census, the exact size of holdings is not given for each holding separately; instead, holdings are grouped according to their size in certain categories. A minimum and maximum value for the total area occupied by the holdings in each category can be calculated based on the outer values of each category.

47 Erik Thoen and Eric Vanhaute, ‘The “Flemish husbandry” at the edge: the farming system on small holdings in the middle of the 19th century’, in Erik Thoen and B. J. P. van Bavel eds., Land productivity and agro-systems in the North Sea area. Middle Ages–20th century. Elements for comparison (Turnhout, 1999), 276. See also Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 166; Blomme, ‘Bevolking, landbouw en rurale industrie’, 211; and H. Van Isterdael, ‘Landbouwstrukturen in het “Land van Aalst” (17de–18de eeuw)’, Het land van Aalst 40, 5–6 (1988), 272–3.

48 See B. Verhaegen, Contribution à l'histoire économique des Flandres, vol. I (Louvain-Paris, 1961), 122–3; van Bavel, Bas J. P., ‘Rural wage labour in the sixteenth-century Low Countries: an assessment of the importance and nature of wage labour in the countryside of Holland, Guelders and Flanders’, Continuity and Change 21, 1 (2006), 37–72CrossRefGoogle Scholar, here 47, 57, 61.

49 Agriculture recensement général, 1895; Blomme, ‘Bevolking, landbouw en rurale industrie’, 209–10; De Rammelaere, C., ‘De beroepsstructuur van de plattelandse bevolking in Zuid-Oost-Vlaanderen gedurende de 18e eeuw’, Tijdschrift voor Sociale Wetenschappen 4, 3 (1959), 229–41Google Scholar; M.-A. Wilssens, Bevolkingsdruk en boerenverstand: evolutie van de levensstandaard in het Waasland in de 18de eeuw (Brussels, 1992), 179–82; John Baert, ‘Leefbaarheid en proletarisering van de agrarische sector in het Land van Waas: Moerbeke-Waas, 1571–1850’ (unpublished licentiate thesis, Ghent University, 1996), 262–4.

50 Ludwine Deschuyteneer, ‘ “Les journaliers et les domestiques”. De rurale arbeidsorganisatie in het Scheldedapertement op het einde van het Ancien Régime’ (unpublished masters thesis, Ghent University, 2009), 93–102.

51 Agriculture recensement général, 1846.

52 Lambrecht, Een grote hoeve in een klein dorp; Lambrecht, ‘Reciprocal exchange, credit and cash’; Lambrecht, ‘Peasant labour strategies’; Vermoesen, ‘Gescheiden door wallen?’; Vermoesen, ‘Paardenboeren in Vlaanderen’; Vermoesen, Markttoegang en ‘commerciële’ netwerken; Thoen, ‘Transitie en economische ontwikkeling’, 156.

53 Thoen and Vanhaute, ‘The “Flemish husbandry”’, 276–7.

54 Lambrecht, ‘Peasant labour strategies’, 643–4.

55 Lambrecht, Een grote hoeve in een klein dorp, 105–6; Lambrecht, ‘Reciprocal exchange, credit and cash’, 245; Vermoesen, ‘Paardenboeren in Vlaanderen’, 16–17; Vermoesen, Markttoegang en ‘commerciële’ netwerken, 179–91.

56 Thoen, ‘A “commercial survival economy” ’, 114.

57 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 231–47; Deschuyteneer, ‘Les journaliers’, 39, 76–81.

58 Van Bavel, ‘Rural wage labour’, 65–6.

59 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 240.

60 Ibid., 262, 289–99; Lindemans, Geschiedenis van de landbouw in België, vol. II, 223–4; Van den Bogaerde, Het distrikt St. Nikolaas, vol. I, 281.

61 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 299.

62 Ibid., 232.

63 Vervaet, Lies, ‘De sociaal-economische organisatie in een Wase plattelandsgemeente en de relatie met het landschap: Sinaai in de 17de eeuw’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 112 (2009), 80–7Google Scholar, 91.

64 CASN-MA, 20: Session of 19 March 1841; 284: Letter 11 Vendémiaire [IV]; 285: Letter no. 102, 21 January 1818; 288: Letter no. 792, 21 December 1830; 291: Letter no. 2.057, 07 July 1837; 292: Letter no. 8.002, 13 March 1841; 293: Letter no. 98, 12 May 1841 and no. 882, 23 November 1842; 383: Letter no. 770, 26 November 1816; 4724; PROG, Estates of Flanders, 11.052: Letter 21 May 1790; PROBe, Land of Waes, 2205: Complaints and declarations from Stekene, 1772; PROBe, East-Flanders Dutch Fund, 758–8: Petition 31 December 1817.

65 Vervaet, ‘De sociaal-economische organisatie’, 80–7, 91.

66 Thoen, ‘A “commercial survival economy”’, 141–6.

67 Guy Hoebeke, ‘Van katoen tot katoen: de industrie te Oudenaarde 1794–1914’ (unpublished licentiate thesis, Ghent University, 1998).

68 Jaspers, Lieve and Stevens, Carine, ‘Arbeid en tewerkstelling in Oost-Vlaanderen op het einde van het Ancien Regime. Een socio-professionele en demografische analyse’, Kultureel jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen. Bijdragen 23 (1985), 106Google Scholar.

69 Van den Bogaerde, Het distrikt St. Nikolaas, vol. III, 269–70; Van Loocke, ‘Een demografische en sociaal-economische studie’, 294–5, 317.

70 Boon, ‘De sociaal-ekonomische transformatie. Deel I’, 156–82; Gustaaf Willemsen and Emile Dilis, ‘Un épisode de la lutte économique entre les villes et le plat pays de Flandre dans la seconde moitié du XVIIIe siècle’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 23 (1904–1905); De Bruyne, Bart, ‘De herberg in het Land van Waas: bijdrage tot de studie van het herbergwezen op het platteland tijdens de 17de en 18de eeuw’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 92 (1989), 204–11Google Scholar.

71 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 278.

72 PROBe, East-Flanders 1830–50, 2882–6: Discussion of the market of Temse, documents of 12 August 1843, 14 August 1843, 28 April 1848.

73 Jaspers and Stevens, ‘Arbeid en tewerkstelling’, 95.

74 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 127–8. See also Vervaet, ‘De sociaal-economische organisatie’, 45.

75 1770s: Van den Bogaerde, Het distrikt St. Nikolaas, vol. III, 33; Demuytere, D., ‘Demografische evolutie in de stad en de kasselrij Oudenaarde (14de–20ste eeuw)’, Handelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Oudenaarde 26 (1989), 29.Google Scholar 1900: Population recensement général, 1900.

76 Thuysbaert, ‘Het Land van Waas’, 285–8; Coppejans-Desmedt, Hilde, ‘Het Land van Waas in de XIXde eeuw. Van “autarkische” regio naar geïntegreerd Belgisch gewest’, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis 8, 1–2 (1977), 53–79Google Scholar; Boon, Koen, ‘De sociaal-ekonomische transformatie van Sint-Niklaas, 1700–1850, Deel II’, Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 94 (1991), 109–45Google Scholar.

77 Warde, ‘Subsistence and sales’, 313–17.

78 C. Timmer, Peter, ‘Farmers and markets: the political economy of new paradigms’, American Journal of Agricultural Economics 79, 2 (1997), 621–7CrossRefGoogle Scholar, here 622.

79 Thoen, ‘A “commercial survival economy”’; Grüne, ‘Commerce and community in the countryside’, 87.